بەهۆی نەبوونی خستنەڕووی دۆلار و پشووی هەفتانەی بانکی ناوەندی نرخی دۆلار لەبازاڕەکانی هەرێم وعێراق بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە، لەو بارەیەشەوە راوێژکاری دارایی سەرۆک وەزیرانی عێراق بە دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی راگەیاند، بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار لە ئاستێکی مەترسیداردا نییە و بەهای دینار بەرزبوونەوە بەخۆیەوە دەبینێت.

سەرۆکی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، ناردنی پارە بۆ مووچەی مانگی هەشت دەکەوێتە هەفتەی داهاتوو. دەشڵێت، "مووچەی هەرێم زامنکراوە".

دوای ئەوەی نرخی دۆلار بۆ زیاتر لە ١٥٠ هەزار دینار بەرزبووەوە، ئەمڕۆ لەگەڵ ئاشکراکردنی رێژەی فرۆشی بانکی ناوەندیدا نرخی دۆلار ٢٥٠ دینار دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە دواتر ١٠٠ دیناری دیکە چووەوە سەر نرخەکەی.

ماوەی ١٠ ساڵە نەبوونی دەستەی خانەنشینان و بەتایبەتیش دروستنەکردنی دەستەی خانەنشینانی سەربازی، هەروەها نەگەڕانەوەی داتا و زانیارییەکانیان بووەتە گرفت لەبەردەم هاوتاکردنی مووچەکانیان بە عێراق، لە ئێستاشدا سێ هەزار خانەنشینی پلە باڵا گرفتی سەرەکین لەبەردەم ئەو هاوتاکردنەدا.

بازرگانى ئەلیکترۆنى لە عێراق بەردەوامە لە هەڵکشان و كۆمه‌ڵه‌ی بانكه‌ ئه‌هلیه‌كانی عێراقیش دەڵێت، له‌ماوه‌ی مانگی ئابی ئه‌مساڵدا مامەڵەی دراو و پارەدان لەرێگای ئۆنلاینەوە دوو ترلیۆن دیناری تێپه‌ڕاندووه‌.

دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا نرخی نەوت گەیشتە نزمترین ئاستی لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا، لە ئێستادا نرخی ئەو زێڕە رەشە دەستی بە بەرزبوونەوە کردووە.

بەرپرسێکى حکومەتى کاربەڕێکەر رایگەیاند، رەنگە هەفتەى داهاتوو شاندێکی حکومەت بچێتە بەغدا و لیستی مووچە لەگەڵ خۆیان ببەن.

جارێکی دیکە نرخی دۆلار بەرامبەر بە دینار لە بازاڕەکانی هەرێم گۆڕانکاری بەخۆیەوە بینی و رووی لە بەرزبوونەوە کرد.

راوێژکارێکی سەرۆکایەتی پەرلەمانی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، حکومەتی عێراق سوورە لەسەر ئەوەی دۆسیە هەڵواسراوە داراییەکانی لەگەڵ هەرێم چارەسەر بکات بە ئامانجی ئەوەی کێشەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بەتەواوی چارەسەر ببێت.

بەپێی داتاکانی کارگێڕی زانیاری وزەی ئەمریکا، لە ماوەی هەفتەی رابردوودا هەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا زیادی کردووە و بە تێکڕا ٢٢٢ هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا هەناردە کراوە.

دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا نرخی نەوت گەیشتە نزمترین ئاستی لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا، لە ئێستادا نرخی ئەو زێڕە رەشە دەستی بە بەرزبوونەوە کردووە.

پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق رایگەیاند، ٦٠ بۆ ٧٠ بانکی دیجیتاڵیی جیهانیی داواکاری مۆڵەتیان پێشکەش بە بانکی ناوەندی کردووە و داواشیان کردووە بەژداربن لە پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری دیجیتاڵی عێراق.

دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا نرخی نەوت گەیشتە نزمترین ئاستی لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا، لە ئێستادا نرخی ئەو زێڕە رەشە دەستی بە بەرزبوونەوە کردووە.

بەگوێرەی راپۆرتی رۆژانەی بانکی ناوەندی کە تیایدا ئاستی فرۆشی دۆلار بە هەردوو شێوەی حەواڵە و کاش ئاشکرا کرابوو، لەماوەی ئەم هەفتەیەدا بەڕێژەی ٨٪ زیاتر لە پێویستی بازاڕەکانی ناوخۆ دۆلار بۆ هەر جۆرێکی فرۆشی بانکەکە بە بە بازرگانان و بانکەکان فرۆشراوە.

ئەندامێکی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق بە دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی راگەیاند، چۆن مووچەی مووچەخۆرانی عێراق لە بودجەدا پارێزراوە، بە هەمان شێوەش مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم پارێزراوە. دەشڵێت، "پێویستە حکومەتی هەرێم دەست بە پڕۆسەی بەبانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی بکات چونکە بەبانکیکردن مەرجی ناردنی پارەی مووچەیە".

لەگەڵ بڵاوبوونەوەی داتاکانی ئەمریکا و دەرەنجامە نەرێنییەکان بۆ دۆلاری ئەمریکا لەپاڵ دوو جەنگی گەورە لە رۆژهەڵاتی و باکوری ئاسیا و ئاڵۆزییە ئابووری وڵاتانی ئەفریقا و چین و روسیا زێر لە بەرزترین نرخی مێژویدایە و لە ئێستاشدا یەک ئۆنسە لەو کانزا زەردە بە دوو هەزار و ٥٦٨ مامەڵەی پێوەدەکرێت.

دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا نرخی نەوت گەیشتە نزمترین ئاستی لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا، لە ئێستادا نرخی ئەو زێڕە رەشە دەستی بە بەرزبوونەوە کردووە.

چاوگێک لە وەزارەتی دارایی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، داوایان لە هەرێم کردووە لیستی مووچەی مانگەکانی ٨ و ٩ ـی مووچەخۆرانیان بۆ بنێرێت، بەڵام رەچاوى تێبینییەکانى بەغدا بکات و لیستەکە پاک بکاتەوە.

بەگوێرەی داتاکانی کارگێڕی زانیاری وزەی ئەمریکا، لە ماوەی مانگی ئابی رابردوودا، تێكڕای هەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا پێنج ملیۆن بەرمیلی تێپەڕاندووە و بەراورد بە مانگی تەمموز رێژەکە کەمی کردووە.

ماوەی هەفتەیە بانکی ناوەندی بەردەوامە لە بەرزکردنەوەی ئاستی فرۆش بۆ زیاتر لە ٢٥٠ ملیۆن دۆلار و لەو رێژەیەش، ٥٪ بۆ ٨٪ـی بە شێوەی کاشە، بەهۆی فراوانبوون و زیادبوونی جوڵەی بازرگانیی عێراقیش، ئاستی فرۆشی حەواڵە لە بەرزترین ئاستی مانگانەی خۆیدا ماوەتەوە.

دوای ئەوەی بڕیار بوو ئەمڕۆ لیستی مووچەی مانگی هەشت بۆ بەغدا بنێردرێت و لە هەفتەی داهاتووەوە بەغدا دەست بکات بە وردبینی و ناردنی مووچەی مووچەخۆران، حکومەتی کاربەڕێکەر رایگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو لیستەکە دەنێرنە بەغدا.

دوای ئەوەی نرخی زێڕ بەهۆی فراوانبوونی گرژی ئاڵۆزییەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینی، ئەمڕۆ جارێکی دیکە نرخی زێڕ لە بازاڕەکانی جیهان و هەرێمی کوردستان بەهۆی نزیکبوونەوەی وادەی دەستکاریکردنی رێژەی سوودی بانکی، بە رێژەی ٢٪ بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە.

دەستەی گومرگیی کرماشان رایگەیاند، لەماوەی پێنج مانگی رابردوودا، ئاڵوگۆری بازرگانی و کەرەستەی خۆراکی لە نێوان عێراق و ئێران بە رێژەی ١٣٠٪ بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە و پێشبینیش دەکرێت بەرزتر بێتەوە. دەشڵێت، "تەنها ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە مەرزی پەروێزخانەوە زیاتر لە ملیارێک و ٦١١ ملیۆن دۆلار بووە".

دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا نرخی نەوت گەیشتە نزمترین ئاستی لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا، لە ئێستادا نرخی ئەو زێڕە رەشە دەستی بە بەرزبوونەوە کردووە.

دوای زیاتر لە ٧٠ رۆژ وەزارەتی دارایی حکومەتی کاربەڕێکەر رایگەیاند، مووچەی خانەنشینانی سەربازی سەر بە هێزەکانی ٧٠ خەرج دەکەن.

دوای ئەوەی ئاستی فرۆشی کاشی دۆلار بۆ کەمتر لە ١٠ ملیۆن دۆلار دابەزی، جارێکی دیکە بانکەکە ئاستی فرۆشی بۆ ١٦ ملیۆن دۆلار بەرزکردەوە و بە تێکڕاش زیاتر لە ٢٦٢ ملیۆن دۆلار بەشێوەی کاش و حەواڵە فرۆشراوە.

بۆ ئەمڕۆ لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٨٠٠ بۆ ٩٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە کاتی کردنەوەی بازار لە دوێنیدا، نزیکی ٢٠٠ دینار لە نرخەکەی دابەزیوە.

ماوەی هەفتەیەکە نەوت زیاتر لە پێنج دۆلار لە نرخەکەی دابەزیوە و لە ئێستاشدا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٦٩ دۆلار و ٥٢ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نزیکەی دوو دۆلار لە نرخەکەی دابەزیوە.

بەهۆی کەمبوونەوەی خواستی هەریەک لە وڵاتانی ئەمریکا، رووسیا و چین، نرخی نەوت دابەزینێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە و لە ئێستاشدا یەک بەرمیل نەوت بە ٦٩ دۆلار مامەڵەی پێوە دەکرێت، ئەوەش نزمترین ئاستی سێ ساڵی رابردووی ئەو زێڕە رەشەیە. راوێژکارێکی سودانیش بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، "دابەزینەکە کاریگەری لەسەر عێراق نابێت و دەتواندرێت ئەو داهاتەی کە سەرڕێژە، بەکار بهێندرێتەوە".

بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی حەوت مانگی سەرەتای ئەمساڵدا، داهاتی نەوتی و نانەوتی عێراق زیاتر لە ٧٧ ترلیۆن دینار بووە و ٨٩٪ـی داهاتی نەوتی بووە.

ماوەی هەفتەیەکە بەرمیلێک نەوت نزیکەی پێنج دۆلار لە نرخەکەی دابەزیووە و لە ئێستاشدا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧١ دۆلار و ٧٩ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەڵام نرخی ئێستا بەراورد بە دوێنێ ١١ سەنت دابەزیوە.

وەزارەتی دارایی هەرێم بڵاویکردەوە، لە ماوەی دوو ڕۆژی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزاریی بۆ ئابووری و ئەنجومەنی ئابووری هەرێم کۆمەڵێک بابەتی جێی بایەخی هاوبەش لە نێوان حکومەتی فیدراڵ و هەرێم لە کەشێکی ڕاشکاوانە و ئەرێنیدا تاوتوێ کران.

ئەندامێکی لیژنەی دارایی پەرلەمان ڕایگەیاند، بە ئەلیکترۆنیکردنی پارەدان سودێکی زۆری بە کەرتی بانکی عێراق گەیاندوە. وتیشی، بۆ ڕێگری لە قاچاخچێتی مامەڵە داراییەکان دەکەن بە ئەلیکترۆنی.

دوای ئەوەی فرۆشی بانکی ناوەندی دابەزینی بەخۆیەوە بینی بۆ خوار ٢٥٠ ملیۆن دۆلار، ئەمڕۆ جارێکی دیکە بانکەکە زیاتر لە ٢٥١ ملیۆن دۆلاری بە شێوەی کاش و حەواڵە خستە روو، بەڵام بەهۆی خواستی زیاتری ناوخۆ لەسەر دۆلار، هێشتا نرخی دۆلار لە بەرزیدا ماوەتەوە.

لە ماوەى چوار ساڵى رابردوودا پارەدان بەشێوەى ئەلیکترۆنی لە عێراق بۆ زیاتر لە ١٨ ترلیۆن دینار بەرزبووەتەوە.

بەپێی زانیارییەکانی ئێن ئاڕ تی، کۆبوونەوەی نێوان هەردوو وەزیری دارایی عێراق و هەرێم دەستی پێکردووە و لە کۆبوونەوەکەدا کێشەکانی مووچە و بودجە و داهات گفتوگۆیان لەسەر دەکرێت و یەکلا دەکرێنەوە.

ماوەی هەفتەیەکە بەرمیلێک نەوت نزیکەی پێنج دۆلار لە نرخەکەی دابەزیووە و لە ئێستاشدا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧١ دۆلار و ٩٦ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەڵام نرخی ئێستا بەراورد بە دوێنێ ٩٠ سەنت بەرز بووەتەوە.

چاوگێکی ئاگادار بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، لە کۆبوونەوەی شاندی عێراق و بەرپرسانی حکومەتی کاربڕێکەردا وەزیری دارایی عێراق داوای کردووە پێش مانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵ کێشەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان چارەسەر بکرێت، بەڵام سەرۆکی حکومەتی کاربەڕێکەر وتویەتی، تاوەکو سەرەتای ساڵی داهاتوو کێشەی مووچە چارەسەر دەکەن.

وەزارەتی پێشمەرگەی حکومەتی کاربەڕێکەر رایگەیاند، هاوکاری دارایی هاوپەیمانان بۆ مانگی هەشت گەیشتووە و سبەینێ دەست بە دابەشکردنی دەکرێت.

کارگێڕی زانیاری وزەی ئەمریکا رایگەیاند، هەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا لە ماوەی هەفتەی رابردوودا زیادی کردووە و بە تێکڕا ٢٠١ هەزار بەرمیلی رۆژانە بووە.

دابەزینی نرخی نەوت بەهۆی بڕیارەکانی ئۆپیک پڵەس و ناکۆکییەکانی لیبیا بەردەوامە و بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧١ دۆلار و شەش سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی لە نزمیدا جێگیرە.

راوێژکاری دارایی و ئابوری سەرۆک وەزیرانی عێراق بە دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی راگەیاند، دابەزینی نرخی نەوت هیچ مەترسییەک بۆ سەر مووچەی فەرمانبەران دروست ناکات و لە پاڵپشتیکردنى سوتەمەنى و خۆراک و دەرمانیش بەردەوام دەبن.

بڕیارە لە رۆژی ٩ـی ئەیلول لەسەرجەم پەروەردەکانی سنووری سلیمانی و هەڵەبجە و ئیدارەکانی ڕاپەڕین و گەرمیان دەست بە دابەشکردنی شایستەی دارایی مانگی ئایاری مامۆستایانی وانەبێژ بکرێت.

وەزیری دارایی حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێم رایگەیاند، تا کۆتایی ئەمساڵ بە تەواوی لیستی مووچە پاک دەبێتەوە و مووچە بەبێ دواکەوتن رەوانەی هەرێم دەکرێت.

وەزارەتی دەرەوەی عێراق بڵاوی کردەوە، ئەمڕۆ شاندی ئەنجومەنی ئابووریی عێراق بە یاوەری ژمارەیەک لە بەرپرسانی عێراق بۆ کۆبوونەوە لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم لەبارەی کۆتاییهێنان بە گرفتی پرسەکانی مووچە، بودجە، خەرجی، داهات و باج، سەردانی هەرێمی کوردستان دەکەن. بەپێی زانیارییەکان وەزیری دارایی عێراق بەشدار دەبێت لەو کۆبوونەوەیەدا.

دابەزینی نرخی نەوت بەهۆی بڕیارەکانی ئۆپیک پڵەس و ناکۆکییەکانی لیبیا بەردەوامە و بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧١ دۆلار و شەش سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی دابەزیوە.

چاوگێکی ئاگادار بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، بڕیارە لە کۆبوونەوەکانى نێوان ئەنجومەنی ئابووریی عێراق و هەرێم، پرسى مووچە بەتایبەتى مووچەى مانگى هەشت و بەبانکیکردنى مووچەى مووچەخۆرانى هەرێم لە رێگەى بانکەکانى عێراقەوە لەگەڵ رادەستکردنى ٥٠٪ـی داهاتى ناوخۆ بە بەغدا، گفتوگۆى جدیان لەسەر بکرێت.

بانکی جی پی مۆرگان بڵاوی کردەوە، پێشبینی دەکەن ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی هاوپەیمانی ئۆپیک پڵەس لە ساڵی داهاتووشدا هاوشێوەی ئێستا بێت و بەوەش نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت لە ساڵی ٢٠٢٥ـدا بە تێكڕا دەگاتە ٧٥ دۆلار.

دابەزینی نرخی نەوت بەهۆی بڕیارەکانی ئۆپیک پڵەس و ناکۆکییەکانی لیبیا بەردەوامە و بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٢ دۆلار و ٧٩ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی دابەزیوە.

وەزیری دارایی عێراق جەختی کردەوە لەوەی، بەپێی بڕیاری دادگـای فیـدڕاڵی ناردنـی مووچــەی فەرمانبەرانی هـەرێم بەردەوام دەبێت.

بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاند، لەسەر ئاستی هەفتانە، فرۆشی بانکەکە ٢٠٧ ملیۆن و ٢٢١ هەزار و ٢٠ دۆلار زیادی کردووە.

بڕیارە سەرەتای هەفتەی داهاتوو وەزیری دارایی عێراق سەردانی هەولێر بکات بەمەبەستی کۆبوونەوە لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم لەبارەی پرسی بودجە و داهات و خەرجی.

دوای دوو مانگ لە دواکەوتن و دابەشنەکردنی مووچە، هێشتا بەشێکی مووچەخۆران بەهۆی هەبوونی گرفت لە ئامێرەکانی ئەی تی ئێمی هەژماری من، مووچەکانیان وەرنەگرتووە.

بەهۆی ئەو ناکۆکییە سیاسییانەی لە هەناردەکردنی نەوتدا هەیە لە بەندەرەکانی لیبیا، دوێنێ هەناردەی نەوتی لیبیا وەستا و بەهۆی ئەو مەترسیانەشەوە بەشێوەیەکی گشتی خواست لەسەر نەوت کەمبووەتەوە و بەو هۆیەشەوە نرخی نەوت رووی لە دابەزین کردووە.

ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری چەند سەرچاوەیەکی ئاگادار لە ئۆپێک پڵەسەوە باسى لەوە کردوە، رێکخراوەکە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە تاوتوێی دواخستنی بەرزکردنەوەى ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت دەکات.

بانکی ناوەندی عێراق رایگەیاند، بەهۆی ئەوەی لەمساڵدا ٩٥٪ـی ئاڵوگۆرە داراییەکان لە دەرەوەی سەکۆی ئەلکترۆنی کراون بڕیاریان داوە کۆتایی بەو سەکۆیە بهێنن و رێکاری جێگرەوەیان دەبێت بۆ رووبەڕووبوونەوەی سپی کردنەوەی پارە.

وتەبێژی حکومەتی هەرێم بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، پێش ١٥ـی ئەم مانگە پارەی تەواو بۆ دابەشکردنی مووچەی مانگی ئاب لەلایەن حکومەتی عێراقەوە رەوانەی هەرێم دەکرێت و بە گەیشتنی پارەکە دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی ئابی مووچەخۆران دەکرێت.

راوێژکارى دارایی سەرۆک وەزیرانى عێراق رایگەیاند، بانکى ناوەندى و وەزارەتى گەنجینەى ئەمریکا گەیشتوونە رێککەوتنێکى نوێ بۆ مامەڵەى عێراق بە دراوى چەند وڵاتێکەوە و رێگاى وردیش دەگیرێتەبەر بۆ مامەڵەى بانکەکانى عێراق لەگەڵ بانکەکانى جیهان.

بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاند، بۆ ئەمڕۆ زیاتر لە حەوت ملیۆن دۆلاریان بە شێوەی کاش فرۆشتووە کە بەراورد بە دوێنێ، رێژەکە نزیکەی ملیۆنێک دۆلار زیادی کردووە. لە بازاڕەکانی هەرێمیش نرخی دۆلار تا رادەیەکە بە جێگیری ماوەتەوە و لە ئێستادا ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٣٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بەهۆی ئەو ناکۆکییە سیاسییانەی لە هەناردەکردنی نەوتدا هەیە لە بەندەرەکانی لیبیا، ئەمڕۆ هەناردەی نەوتی لیبیا وەستا و بەهۆی ئەو مەترسیانەشەوە بەشێوەیەکی گشتی خواست لەسەر نەوت کەمبووەتەوە و بەوهۆیەشەوە نرخی نەوت بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزی.

بانکی ناوەندیی عێراق بۆ ئەمڕۆ بە تێکڕا زیاتر لە ٢٦٢ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی بە بانک و بازرگانەکان فرۆشتووە، لە ئێستاشدا لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٢٥٠ بۆ ٣٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

ئەمڕۆ سێشەممە، بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٧ دۆلار و ٢٤ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی یەک دۆلار بەرز بووەتەوە.

دوو مانگە مووچەخۆرانى هەرێم مووچەیان وەرنەگرتووە، جگە لە پارەى بەغدا کە تا ئێستا ٩٥٠ ملیار دیناری ناردووە، هەرێم خاوەنى زیاتر لە نۆ ترلیۆن دیناری داهاتەکانی ناوخۆ و نەوتى قاچاخ و پارەى هاوپەیمانانە و نایدات بە مووچە و رادەستى بەغدای ناکات، هاوکات بۆ پرۆژەکانیش خەرجی ناکات.

دوای ماوەیەکی زۆر لە چاوەڕوانی، بڕیارە لە پاییزی ئەمساڵدا ئەپڵ دوو مۆدێلی نوێی ئایپاد رابگەیەنێت، پێدەچێت لە میانی نمایشەکانی ٩ـی ئەیلولدا ئەنجامی بدات.

دوای بڕیارەکەی عێراق بۆ هاوتاکردنەوەی مووچەی خانەنشینانی هەرێم، ئەمڕۆ وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم رایگەیاند، بۆ مانگی حەوت، مووچەی خانەنشینانی هەرێم بە هاوتاکراوی یاسای خانەنشینی یەکگرتوو دابەشدەکرێت.

بانکی ناوەندی زیاتر لە ٢٥٧ ملیۆن دۆلاری بە شێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی بە بانک و بازرگانەکان فرۆشتووە و لەو بڕەش ٣٤ ملیۆن و ٩٠٠ هەزار دۆلاری بە شێوەی کاش بووە. لە ئێستاشدا لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم، ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٣٥٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

پاش ئەوەی بەهۆی بڕیارەکەی ئۆپیک بۆ دووبارە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، ماوەی چەند رۆژێک نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کرد، ئەمڕۆ دووشەممە، بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٦ دۆلار و ٣٢ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی جێگیرە.

وەزارەتی دارایی عێراق بڵاوی کردەوە، بەپێی راپۆرتی ئاژانسی ستاندارد ئاند پوروز بۆ هەڵسەنگاندنی متمانە، لە ئەگەری بەرزبوونەوەی گەشەی ئابووری و هەمەچەنکردنی داهاتی نەوتی و نانەوتی، هەروەها بەرزبوونەوەی داهاتی تاک و چاکسازی دارایی، رێژەی متمانەی عێراق بەرزتر دەبێتەوە.

وەزارەتى نەوتى عێراق داوای لە وەزارەتى سامانە سروشتییەکانى هەرێم کردووە بەرهەمهێنانی نەوت کەم بکەنەوە، لەبەرامبەر ئەمەشدا بۆ هەر بەرمیلێک ٧٠ دۆلار دەدات بە هەرێم.

دەسەڵاتدارانى هەرێم دوو مانگە مووچەیان دابەشنەکردووە، دەستیان بەسەر داهاتى ناوخۆشدا گرتووە و سەرەڕاى هاتنى پارەش لە بەغدا، ئامادە نین لیستى مووچە بڵاوبکەنەوە.

بڕیارە وەزیری نەوتی عێراق بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی دۆسیەی وەبەرهێنانی غاز سەردانی واشنتن بکات، لە لێدوانێکیشدا رایگەیاند، بە نیازن وەبەرهێنان لە ١٠ پێگەی پشكنراوی نوێی غازدا بكەن.

ماوەی چەند رۆژێکە نرخی دۆلار لە بازاڕەکانی هەرێم بە جێگیری ماوەتەوە. لە ئێستاشدا، ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

لەکاتیكدا نزیکەی ٦٠ رۆژە مووچەخۆرانی هەرێم مووچەیان وەر نەگرتووە، دەستەی خانەنشینی نیشتیمانی عێراق رایگەیاند، سەرجەم رێکارەکانی خەرجکردنی مووچەی مانگی نۆی خانەنشینانی مەدەنی و سەربازی تەواو کراوە و بانکەکانیان راسپاردووە بۆ دابەشکردنی.

بە گوێرەی داتاکانی کارگێڕیی زانیاریی وزەی ئەمریکا، لە هەفتەی رابردوودا هەناردەی نەوت بۆ ئەمریکا زیادی کردووە و بە تێکڕا پێنج ملیۆن و ٦٠٨ هەزار بەرمیلی رۆژانە بۆ وڵاتەکە هەناردە کراوە. هاوکات، عێراق لە پلەی پێنجەمی ئەو وڵاتانە بووە کە زۆرترین نەوتیان هەناردەی ئەمریکا کردووە.

پاش ئەوەی بەهۆی بڕیارەکەی ئۆپیک بۆ دووبارە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، ماوەی چەند رۆژێک نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کرد، ئەمڕۆ بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٦ دۆلار و ٩٣ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی جێگیرە.

چاوگێک لە وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند، رەزامەندیان داوە بە هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینانی هەرێم و لە مانگی داهاتووەوە دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە. پەرلەمانتارێکی عێراقیش دەڵێت، کێشەی مووچەی هەرێم تەنها بە بەبانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بەگوێرەی یاساکانی دادگای فیدڕاڵی چارەسەر دەبێت.

دوای بڕیارەکەی ئۆپیک بۆ دووبارە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، ماوەی چەند رۆژێکە نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کردووە، بەڵام ئەمڕۆ بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت نزیکەی چوار دۆلار لە نرخەکەی کەمبووەتەوە و بە ٧٦ دۆلار و ٩٣ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاند، بە ئامانجی هەمەچەشنکردنی دراو و ئاسانکاریکردن بۆ گواستنەوەی نێودەوڵەتی، ١٣ بانکیان دیاری کردووە کە دەتوانن لەمەودوا حەواڵەی دەرەکی ئەنجام بدەن.

ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردووەتەوە، لە چوارچێوەی پلانێکدا لەگەڵ ئۆپیکدا عێراق دەیەوێت لە مانگی ئیلولدا بەرهەمهێنانی نەوت بۆ سێ ملیۆن و ٩٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە کەمبکاتەوە.

دوای بڕیارەکەی ئۆپیک بۆ دووبارە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، ماوەی چەند رۆژێکە نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کردووە و ئەمڕۆش بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت نزیکەی دوو دۆلار لە نرخەکەی زیادی کردووە و بە ٨٠ دۆلار و ١٨ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت.

لە ماوەی ئەم هەفتەیەدا بانکی ناوەندی تەنها چوار رۆژ فرۆشی دۆلاری هەبووە و بە تێکڕا زیاتر لە یەک ملیار و ١١٣ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی فرۆشتووە. هاوکات، لەسەر ئاستی هەفتانە فرۆشی بانکی ناوەندی کەمی کردووە.

بەگوێرەی زانیارییەکانی ئێن ئاڕ تی، حکومەتی عێراق بڕیاری داوە مووچەی مانگی حەوت وەک قەرز بۆ هەرێم بنێرێت و دەبێت دواتر هەرێم بیداتەوە، هەرێمیش رازی بووە.

دوای بڕیارەکەی ئۆپیک پڵەس بۆ دووبارە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، ماوەی چەند رۆژێکە نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کردووە و ئەمڕۆش بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٨ دۆلار و ٧٨ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت.

سەرۆکی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، هەوڵەکانیان بۆ چاککردنی ئەو پێوەرانەی مووچەی فەرمانبەرانی پێ دیاری دەکرێت بەردەوامە. دەشڵێت، "هەموارکردنەوەی ئەو پێوەرانە پەیوەندی بە بودجەوە نییە".

چاوگێک لەنێو کۆبوونەوەی شاندی هەرێم و وەزارەتی دارایی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، شاندی هەرێم داوای لە دارایی عێراق کردووە پارەی دیکە بۆ مووچەی مانگی حەوت بنێرێت، بەڵام دارایی عێراق رەتی کردووەتەوە و سبەی بە سەرۆکایەتی سەرۆک وەزیرانی عێراق کۆبوونەوەیەک بۆ چارەسەری ئەو کێشەیە بەڕێوە دەچێت.

بڕیارە ئەمڕۆ شاندی وەزارەتی دارایی حکومەتی کاربەڕێکەر لەگەڵ بەغدا کۆببنەوە و مووچەی مانگی حەوت و هەشتی مووچەخۆرانی هەرێم پرسی سەرەکی کۆبوونەوەکە دەبێت. پەیامنێری ئێن ئاڕ تیش دەڵێت، لە کۆبوونەوەکەدا مووچەی مانگی حەوت و هەشتی مووچەخۆرانی هەرێم یەکلا دەبێتەوە.

دوای بڕیارەکەی ئۆپیک پڵەس بۆ دووبارە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، ماوەی چەند رۆژێکە نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کردووە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و ٥٤ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ تا رادەیەک نرخەکەی بەرز بووەتەوە.

پرسی دۆلار، بڕیارە بۆ دووەم جار لەمساڵدا پارێزگارى بانکى ناوەندی و سەرۆک وەزیرانى عێراق بباتەوە ئەمریکا، بەغدا و واشنتنیش پێکەوە لەسەر چەند پرسێکى دارایی و بە تایبەتى هەڵگرتنى سزا لەسەر چەند بانکێک قسە بکەن.

بەمەبەستی ئاگربەست و ڕێککەوتنی ئاسایش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سەرۆک وەزیرانی عێراق بەسەردانێکی فەرمی دەچێتە میسر و تونس و باس لەوە دەکەن چۆن عێراق بکرێتە جێگرەوەی دەریای سور.

چاوگێک لە وەزارەتی دارایی عێراق بە ئێن ئاڕ تی رایگەیاند، بڕیاریان داوە مووچەی مانگی حەوت بۆ مووچەخۆرانی هەرێم خەرج بکەن. دەشڵێت،"٥٣ ملیار دینار لە لیستی مووچەی هەرێم کەمکراوەتەوە".

بەڕێوەبەری کۆمپانیای دابەشکاری بەرهەمە نەوتییەکان لە وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند، رێوشوێنی جددیان گرتووەتە بەر بۆ کەمکردنەوە و کۆتاییهێنان بە قاچاخچێتی نەوت.

نرخی زێڕ لە جیهاندا بەردەوامە لە بەرزبوونەوە و لە ئێستادا ئۆنسەیەک لەو کانزا زەردە بە دوو هەزار و ٥٢٦ دۆلار مامەڵەی پێوە دەکرێت، لە بازاڕەکانی هەرێمیش، بەراورد بە هەفتەی رابردوو هەر مسقاڵێک زێڕ پێنج بۆ شەش هەزار دینار بەرز بووەتەوە.

دوای بڕیارەکەی ئۆپیک پڵەس بۆ دووبارە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، ماوەی چەند رۆژێکە نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کردووە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و ٥٠ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ ٥٠ سەنت بەرز بووەتەوە.

بەپێی سۆراخێکی ئێن ئاڕ تی لە بازگەکان پارە لە سەرجەم ئەو ئۆتۆمبێلانە وەردەگیرێت کە پەلەوەر یاخود ئاژەڵیان بارکردووە و دەیانەوێت بیبەنە چەمچەماڵ.

سەرۆکى فراکسیۆنى نەوەى نوێ رایگەیاند، وەزیرى دارایی عێراق وتى دواى پشووەکان موچە رەوانەى هەرێم دەکەن و ئەوەى بەرپرسە لە دواکەوتنى مووچە دەسەڵاتدارانى هەرێمن.

لە ئێستادا لە بازاڕەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٥٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ شەممە، نرخەکەی بەرز بووەتەوە.

بە گوێرەی داتاکانی کارگێڕیی زانیاریی وزەی ئەمریکا، لە هەفتەی رابردوودا هەناردەی نەوت بۆ ئەمریکا کەمی کردووە و بە تێکڕا پێنج ملیۆن و ٤٥٣ هەزار بەرمیلی رۆژانە بۆ وڵاتەکە هەناردە کراوە. هاوکات، عێراق لە پلەی حەوتەمی ئەو وڵاتانە بووە کە زۆرترین نەوتیان هەناردەی ئەمریکا کردووە.

دوای بڕیارەکەی ئۆپیک پڵەس بۆ دووبارە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، ماوەی چەند رۆژێکە نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کردووە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و دوو سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی جێگیرە.

چاوگێک لە وەزارەتی دارایی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، چاوەڕوانی هەرێمن لیستی مووچەی مانگی حەوتیان رادەست بکاتەوە، تاوەکو بڕیار لەسەر ناردنی مووچەی هەرێم بدەن.

بەپێی ئاماری فرۆشی زێر، لەمساڵدا لەناو ١٠ وڵاتدا کە زۆرترین زێڕیان کڕیوە، عێراق بە پلەی نۆیەم دێت، بەوپێیەی ١٠٠ تۆن زێڕی کڕیوە.

بەپێی ئاماری سەرچاوەکانی پیشەسازی و بازرگانیی هندستان، لە مانگی تەمموزدا، عێراق دووەم گەورەترین هەناردەکاری نەوت بووە بۆ ئەو وڵاتە.

لە ئێستادا لە نوسینگەکانی دراو لە هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٣٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت، ئەوەش بەراورد بە دوێنێ ١٠٠ دینار دابەزیووە.

دوای بڕیارەکەی ئۆپیک پڵەس بۆ دووبارە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، ماوەی چەند رۆژێکە نرخی نەوت رووی لە بەرزبوونەوە کردووە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و دوو سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت.

ئەندامێکی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، وەزارەتی دارایی عێراق مانگانە پێویستی بە زیاتر لە حەوت ترلیۆن دینار هەیە بۆ دابینکردنی مووچەی سەرجەم فەرمانبەران. دەشڵێت، مووچەی فەرمانبەران بە تەواوی بیمە کراوە و مەترسی دواکەوتنی لەسەر نییە.

بەپێی زانیارییەکانی ئێن ئاڕ تی، بە فشاری بەغدا ئەو ٣٠ هەزار ناوەی ئەم مانگە بە نایاسایی و فێڵ زیادکرابوو بۆ سەر لیستی مووچەی هەرێم، لابران و هەرێم دیسانەوە لیستەکە دەنێرێتەوە بۆ بەغدا.

لە ١٨ بۆ ٢٢ـی ئەم مانگە، بانکی ناوەندی زیاتر لە یەک ملیار و ٣٧٦ ملیۆن دۆلاری بە بانک و بازرگانەکان فرۆشتووە، کە زیاتر لە ٦٨ ملیۆن دۆلاری فرۆشی کاش بووە.

چەند رۆژێکە نرخی نەوت لە دابەزیندایە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٧ دۆلار و ٣٣ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت و بەراورد بە دوێنێ یەک دۆلار و ٣٥ سەنت لە نرخەکەی بەرزبووەتەوە.

مووچەخۆران چاوەروانی کردنەوەی گرێکوێرەی مووچەی مانگی حەوتن، بەغدا و هەرێم خۆشی دەڵێت کە لیستی مووچە کێشەی تێدایە، حکومەتی کاربەڕێکەر دیسانەوە سەرقاڵی ئامادەکردنی لیستێکی دیکەی مووچەیە بۆ مانگی حەوت تا هەفتەی داهاتوو ڕەوانەی بەغدای بکاتەوە

وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند، پابەندن بە بڕیارەکانی رێکخراوی ئۆپیک بۆ کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی رۆژانەی نەوت.

لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم، نرخی دۆلار بەرامبەر بە کاتی کردنەوەی بازاڕەکان دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە و لە ئێستاشدا ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ١٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بانکی عێراق بۆ بازرگانی رایگەیاند، چوار جۆر قەرزیان بۆ فەرمانبەران و خاوەن گرێبەستەکان بەردەست کردووە و مەرجەکانی قەرز هەموار کراونەتەوە.

شاندی دیوانی چاودێری دارایی عێراق دەستی بە وردبینی کردووە لە خەرجی و داهاتی هەرێم و وردبینی بۆ داهات و خەرجیی سێ مانگى رابردووى حکومەتى کاربەڕێکەرى هەرێم دەکات.

چەند رۆژێکە نرخی نەوت لە دابەزیندایە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٥ دۆلار و ٩٥ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت و بەراورد بە دوێنێ یەک دۆلار و ١٦ سەنت لە نرخەکەی دابەزیووە.

وەزارەتی دارایی حکومەتی کاربەڕێکەر هۆکاری دواکەوتنی ناردنی مووچەی لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بۆ هەرێم ئاشکرا کرد و باس لەوەدەکات، ناوی دووبارە لە لیستی مووچەدا هەیە و نایاسایش نییە. هاوکات، دوای ١٠ ساڵ لە گرفتی مووچە و لێبڕین و پاشەکەوت؛ تازە دەڵێت: هیوادارین تاوەکو کۆتایی ئەمساڵ ئەو گرفتە چارەسەر ببێت.

پاش ئەوەی دوێنێ نرخی نەوت بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزی، لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٧ دۆلار و ١١ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت و بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی تا رادەیەک بە جێگیری ماوەتەوە.

نرخی زیڕ لە بازاڕەکانی جیهان و هەرێم بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینی و لە ئێستادا ئۆنسەیەک زێڕ بە دوو هەزار و ٥٢٢ دۆلار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بەگوێرەی داتاکانی وەزارەتی بازرگانیی ئەمریکا، لەماوەی مانگی رابردوودا بە تێکڕا زیاتر لە ١٦ ملیۆن بەرمیل نەوت بە بەهای زیاتر لە یەک ملیار دۆلار هەناردەی ئەمریکا کراوە.

ماوەی دوو رۆژە نرخی دۆلار دابەزینی بە خۆیەوە بینیوە و لە خوار ١٤٩ هەزار و ٥٠٠ دینارەوە مامەڵەی پێوە دەکرێت.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا دابەزی و بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٧ دۆلار و ١٢ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت و بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی یەک دۆلار وشەش سەنت دابەزیووە.

چاوگێکی ئاگادار بە دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی راگەیاند، بەغدا بڕياری داوە لەمەودوا دوای وردبینی کردن لە لیستی هەر وەزارەت و دەستەیەکدا پارەکەی بنێرێت.

بانکی ناوەندی زیاتر لە ٢٧١ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی بە بانک و بازرگانەکان فرۆشتووە، هاوکات لە ئێستادا لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ١٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

وەزارەتی دارایی و ئابووری حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێم بڵاوی کردەوە، بە مەبەستی ئەنجامدانی وردبینی لە خەرجی و داهاتی سێ مانگی چارەکی دووەمی ئەمساڵ، شاندێکی دیوانی چاودێریی دارایی عێراق سەردانی هەرێمیان کردووە.

فەرمانگەی وزەی ئەمریکا بڵاوی کردەوە، هەناردەی نەوت لە عێراقەوە بۆ ئەمریکا لە ماوەی هەفتەی رابردوودا زیاتر لە ١٩٤ هەزار بەرمیل بووە لە رۆژێکدا، کە بەتێكڕا لە ماوەی هەفتەکەدا دەکاتە یەک ملیۆن و ٣٥٨ هەزار بەرمیل.

وەزارەتی دارایی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، دەستیان کردووە بە خەرجکردنی پارەی مووچەی مانگی تەمموزی مووچەخۆرانی هەرێم و تاوەکو کۆتایی ئەم هەفتەیە پارەی مووچەی مانگی تەمموزی سەرجەم فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەنێرن.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا لە نزمیدا جێگیرە و بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و ٥٠ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت.

لە ئێستادا لە بازاڕی دراوەکان لە هەرێم، ١٠٠ دۆلار بەرامبەر بە ١٤٩ هەزار و ١٥٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت و بەراورد بە کاتی کردنەوەی بازاڕ لەمڕۆدا، ٥٠٠ دینار دابەزیوە.

لیژنەی ئاسایش و بەرگریی پەرلەمانی عێراق رایگەیاندووە، لە ئەنجامی بەردەوامی هەوڵەکانی بانکی ناوەندی و وەزارەتی ناوخۆ، لە ئێستادا ٨٠٪ـی هەوڵەکانی قاچاخچێتی دراو کۆنتڕۆڵ کراوە. دەشڵێت، "بەدیجیتاڵکردنی مامەڵە داراییەکان لە بانکەکانی عێراقدا، هۆکارێکە بۆ بەرزکردنەوەی سەقامگیری ئابووری و کەمکردنەوەی مەترسییەکانی قاچاخچێتی دراو لە وڵاتدا".

نرخی دۆلار لە بەرزیدا جێگیر بووە و لە ئێستاشدا ١٠٠ دۆلار لە بازاڕەکانی هەرێمدا لە خانەی ١٤٩ هەزار دیناردایە.

پاش ئەوەی دوێنێ نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا نزمبوونەوەی بەخۆیەوە بینی، ئەمڕۆ نرخی نەوت لە نزمیدا جێگیرە و بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و ٦٨ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بۆ مووچەی شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵ، بەغدا زیاتر لە پێنج ترلیۆن دیناری بۆ هەرێم ناردووە، بەپێی رێککەوتنەکانی نێوانیشیان، دەبوایە هەرێم مانگانە نیوەی داهاتی نانەوتی رادەستی بەغدا بکات، بەڵام لەو شەش مانگەدا، هەرێم تەنها ٢٣٠ ملیار دیناری رادەستی بەغدا کردووە. سەرۆکی لیژنەی داراییش لە پەرلەمانی عێراق دەڵێت، "هەرێم پابەندی رێککەوتنەکان نەبووە".

بانکی ناوەندی لەماوەی چوار هەفتەدا کە ٢٠ رۆژ خستنەڕووی دۆلاری هەبووە، بە تێکڕا زیاتر لە پێنج ملیار و ٥١٨ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی بە بانک و بازرگانەکان فرۆشتووە.

ژووری بازرگانیی ئوردن بڵاوی کردەوە، لە ماوەی حەوت مانگی سەرەتای ئەمساڵدا عێراق گەورەترین هاوردەکاری کاڵا و شمەکی ئوردن بووە. دەشڵێت، "لەو حەوت مانگەدا، عێراق بە بەهای زیاتر لە ٧٠٠ ملیار دیناری عێراقی شتومەکی هاوردە کردووە".

کۆمپانیای دى ئێن ئۆی نەرویجی بڕى داهات و قازانجى لە چارەکى دووەمى ئەمساڵدا لە کەرتى نەوتى هەرێم بڵاو کردەوە و ئاماژەی بەوە کردووە، ٣٥ ملیۆن دۆلار قازانجیان لە فرۆشتنی نەوتی هەرێم کردووە.

دوای ئەوەی دوێنێ نرخی زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا گەیشتە بەرزترین ئاستی مێژوو و ئۆنسەیەک زێڕ بە دوو هەزار و ٤٩٦ دۆلار مامەڵەی پێوە کرا. لە ئێستادا یەک ئۆنسە گەیشتووەتە دوو هەزار و ٥٠٨ دۆلار.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا نزمبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و ٦٨ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نزم بووەتەوە.

لە ماوەی ئەم هەفتەیەدا، بانکی ناوەندی پێنج رۆژ خستنەڕووی دۆلاری هەبووە و بە تێکڕا زیاتر لە یەک ملیار و ٣٨٤ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی بە بانک و بازرگانەکان فرۆشتووە.

نرخی زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا گەیشتە بەرزترین ئاستی مێژوو، لە ئێستادا ئۆنسەیەک زێڕ بە دوو هەزار و ٤٩٦ دۆلار مامەڵەی پێوە دەکرێت. لە بازاڕەکانی هەرێمیش بەراورد بە دوێنێ، هەشت بۆ ١١ هەزار دینار لە نرخی مسقاڵێک زێڕ بەرز بووەتەوە.

چاوگێکی ئاگادار بە دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی راگەیاند، بڕیارە شاندێکی دیوانی چاودێری دارایی عێراق بۆ وردبینی بێتە هەرێم و کاریگەریشی لەسەر ناردنی پارەی مووچەی مانگی حەوت دەبێت.

بەگوێرەی زانیارییەکانی پەیامنێری ئێن ئاڕ تی لە مانگی رابردووەوە نرخی بەنزین دەستی بە بەرزکردنەوە کردووە و ئەمڕۆش نرخی یەک لیتر بەنزین ٢٥ دیناری چووەتە سەر.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٨٠ دۆلار و ٧٠ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ ٧٨ سەنت بەرزبووەتەوە.

چاوگێک لە وەزارەتی دارایی هەرێم بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، سەرۆک وەزیرانی عێراق رەزامەندی لەسەر ناردنی پارە بۆ مووچەی مانگی حەوت داوە.

لە بازاڕەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٧٥٠دینار مامەڵەی پێوەدەکرێت و بانکی ناوەندی عێراقیش بڵاویکردەوە ئەمڕۆ زیاتر لە ٢٧٦ ملیۆن دۆلاری خستووەتە بازاڕەوە.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و ٩٢ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ دۆلارێک و ٢١ سەنت دابەزیوە.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٨١ دۆلار و ١٣ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی ٦٥ سەنت دابەزیوە.

نرخی زێڕ لە بازاڕەکاندا بەشێوەیەکی بەرچاو بەرز بووەوە و لە بازاڕەکانی جیهان ئۆنسەیەک زێڕ بە دوو هەزار و ٤٧٠ دۆلارە، لە هەرێمیش بەراورد بە دوێنی ١٠ بۆ ١٢ هەزار دینار لە نرخی مسقاڵێک لەو کانزا زەردە بەرز بووەتەوە.

ئەندامێکی لیژنەی دارایی کە بەشداری لە کۆبوونەوەی لیژنەی دارایی پەرلەمان و وەزیری دارایی عێراقی کردووە بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، وەزیری دارایی بڕیاری داوە سبەی یان دوو سبەی پارە بۆ مووچەی مانگی حەوت بنێردرێت.

چەند چاوگێکی ئاگادار لە کۆبوونەوەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق و وەزیری داراییەوە بە ئێن ئاڕ تیان رایگەیاند، لە کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆدا باس لە کێشەی مووچەی هەرێم و دواکەوتنی مووچەی مانگی حەوت دەکرێت.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا بەراورد بە دوێنێ بەرزبووەتەوە و بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٨١ دۆلار و ٧٨ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت و بەراوارد بە دوێنێ نرخەکەی بەرزبووەتەوە، بەڵام بەراوارد بە داتاکانی ئەمشەو نرخەکەی لە نزمیدایە.

گروپی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت ئۆپیک بۆ یەکەمجار لەمساڵدا پێشبینییەکانی بۆ زیادبوونی خواست لەسەر نەوت بە بڕی ١٣٥ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە کەم کردەوە.

بانکی ناوەندی زیاتر لە ٢٦٥ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی بە بانک و بازرگانەکان فرۆشتووە، هاوکات لە ئێستادا لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٨٥٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا بەراورد چەند رۆژی رابردوو بەرز بووەتەوە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و ٨٧ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، لەکاتێکدا بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی جێگیرە.

بەپێى زانیارییەکانى ئێن ئاڕ تى لە چەند رۆژى داهاتوودا پارەى موچە رەوانەى هەرێم دەکرێت، وەزارەتى داراییش دەڵێت، پارەی پێویست بۆ دابەشکردنی مووچە لەبەردەستدایە.

دەستەی گشتیی گومرکی چین بڵاوی کردەوە، لە حەوت مانگی سەرەتای ئەمساڵدا، بە بەهای نزیکەی ٥٧ ملیار دۆلار ئامێری کارەبایی ناوماڵیان هەناردەی وڵاتان کردووە.

وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند، ئەو دەنگۆیانەی باس لە نەبوونی پارەی کاش دەکەن بۆ دابەشکردنی مووچە دوورن لە راستییەوە. دەشڵێت، "پارەی پێویست بۆ دابەشکردنی مووچە لەبەر دەستدایە".

لە یەکەم رۆژی فرۆشی ئەم هەفتەیەدا، بانکی ناوەندی زیاتر لە ٢٧٤ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی بە بانک و بازرگانەکان فرۆشتووە، هاوکات لە ئێستادا لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٦٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا بەراورد چەند رۆژی رابردوو بەرز بووەتەوە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و ٦٦ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، لەکاتێکدا بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی جێگیرە.

نرخی ئۆنسەیەک زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا دوو هەزار و ٤٣١ دۆلارە، لە بازاڕەکانی هەرێمیش، لە چەند رۆژی رابردوودا نرخی زێڕ رووی لە بەرزبوونەوە کردووە.

پارێزگاری بانکی ناوەندی رایگەیاند، پارەدانی ئەلیکترۆنی لەماوەی ساڵێکدا لە عێراق، لە ٨٠٠ ملیارەوە بۆ دوو ترلیۆن دینار زیادیکردووە، بەتایبەت لە ناوەندە حکومییەکاندا.

ئەمڕۆ لە بازاڕەکانی هەرێمدا نرخی دۆلار لە بەرزیدا ماوەتەوە و ١٠٠ دۆلار بە زیاتر لە ١٥٠ هەزار دینار مامەڵەی پێوەدەکرێت.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا بەراورد چەند رۆژی رابردوو بەرز بووەتەوە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٩ دۆلار و ٦٦ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت و ئەوەش بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی بەرز بووەتەوە.

لەسەر ئاستی هەفتانە؛ بانکی ناوەندی فرۆشی زیاد کردووە و بە تێکڕا لە ماوەی ئەم هەفتەیەدا زیاتر لە یەک ملیار و ٣٨٧ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی فرۆشتووە، فرۆشی کاش ٧١ ملیۆن دۆلار بووە.

کۆمپانیای گەنەڵ ئینێرجی تورکی بۆ بەرهەمهێنانی نەوت رایگەیاند، لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ رۆژانە لە کێڵگەى نەوتى تاوکێ لە زاخۆ نزیکەى ٨٠ هەزار بەرمیل نەوتیان بەرهەم هێناوە.

پەیامنێری ئێن ئاڕ تی ئاماژەی بەوە کرد، بەهۆی دروستبوونی گرفت لە پڕۆژەی هەژماری من پێشمەرگەکانی لیوا هاوبەشەکان ناتوانن لە ئامێرەکانی هەژماری من هاوکاریی هاوپەیمانان وەربگرن.

کۆمپانیای دانەغاز رایگەیاند، لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ، توانای بەرهەمهێنانی نەوتیان بە رێژەی ٣٪ زیادی کردووە و داهاتی کۆمپانیاکەیش گەیشتوەتە ١٩٠ ملیۆن دۆلار.

بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاند، بۆ ئەمڕۆ بە تێکڕا زیاتر لە ٢٦٩ ملیۆن دۆلاریان بە شێوەی کاش و حەواڵە فرۆشتووە. لە بازاڕەکانی هەرێمیش نرخی دۆلار بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە و ١٠٠ دۆلار بە ١٥٠ هەزار و ١٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بانکی بازرگانی عێراق (تی بی ئای) رایگەیاند، داوا لە کۆمپانیاکانی بواری ئاڵوگۆڕی دراو دەکات پەیوەندی بە پەنجەرەکانی فرۆشتنی دۆلار بە گەشتیاران بکەن لە فڕۆکەخانەکاندا.

وتەبێژی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتیی عێراق رایگەیاند، بڕی ٨٥ هەزار دینار مانگانەیان وەکو هاوکاری دارایی بۆ دوو ملیۆن و ٣٠٠ هەزار خوێندکار دابین کردووە و لە مانگی داهاتوودا دابەش دەکرێت.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا بەراورد چەند رۆژی رابردوو بەرز بووەتەوە و لە ئێستادا بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٨ دۆلار و ٤٦ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت و ئەوەش بەراورد بە دوێنێ نزیکەی دوو دۆلار لە نرخەکەی بەرز بووەتەوە.

بە ١٠ مانگ تەنها شەش مووچە، واقیعى دابەشکردنى مووچەی ١٠مانگى رابردووى مووچە خۆرانى هەرێم لەلایەن حکومەتى کاربەرێکەرەوە، حکومەت بانگەشەى چاکسازى دەکرد و ئەنجامەکەى گەیشتە لە ١٠ مانگى رابردوودا تەنها ٦٠٪ـی مووچە ى مووچە خۆرانى بۆ دابەشکراوە ئەویش بە پارەى بەغدا.

پارێزگاری بانکی ناوەندیی ڕایگەیاند، هیچ پلانێک نییە بۆ پێداچوونەوە بە نرخى فەرمى دۆلار بەرامبەر دینار و دڵنیاییش دەدات کە دۆلار دەگاتە دەست گەشتیارانى راستەقینە.

لەکاتی داخستنی بازاڕی دراوەکاندا لە هەرێم ١٠٠ دۆلار بەرامبەر بە ١٥٠ هەزار و ١٥٠ دینار بوو، بەراورد بە نیوەڕۆی ئەمڕۆ ٢٥٠ دینار لە نرخەکەی بەرز بووەتەوە.

بەپێی ئەو خشتانەی کە وەزارەتی دارایی عێراق بڵاوی کردووەتەوە، داهاتی عێراق لە ماوەی شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵ ٦٥ ترلیۆن دیناری تێپەڕاندووە، کە ٨٩٪ـی داهاتی نەوتی بووە.

بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاند، بۆ ئەمڕۆ بە تێکڕا زیاتر لە ٢٧٤ ملیۆن دۆلاریان بە شێوەی کاش و حەواڵە فرۆشتووە. لە بازاڕەکانی هەرێمیش نرخی دۆلار بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە و ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٩٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا بەراورد بە چەند رۆژی رابردوو تا رادەیەک بە جێگیری ماوەتەوە و بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٦ دۆلار و ٧٥ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت.

راوێژکاری ئابووری سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند، سەرەڕای ئەو گۆڕانکارییانەی بەسەر بازاڕەکاندا هاتووە تا ئێستا بازاڕی نەوت جێگیرە و چاوەڕێ ناکرێت گۆڕانکاری بەسەر ئەو بازاڕانەدا بێت.

ئەمڕۆ لە بازاڕەکانی جیهان و هەرێم نرخی زێڕ دابەزینی بەخۆیەوە بینی و لە ئێستادا نرخی ئۆنسەیەک زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا دوو هەزار و ٤١١ دۆلارە. لە بازاڕەکانی هەرێمیش، بەراورد بە دوێنێ دووشەممە، نرخی ئەو کانزا زەردە سێ بۆ پێنج هەزار دینار دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە.

ئەندامێکی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بە ئێن ئاڕ تی رایگەیاند، راسپێردراون بۆ هاوتاکردنی مووچەی ٢٥٠ هەزار خانەنشینی هەرێم، بەڵام تا ئێستا نەگەیشتوون بە ئەنجامێک تا داوا لە دەستەی خانەنشینی نیشتمانی بکەن بۆ هاوتاکردن، چونکە ئەو پارەیەی لە خانەنشینان بڕاوە لە کاتی خزمەتدا هەرێم نەیناردووە بۆ دەستەکە.

بانکی ناوەندی بۆ ئەمڕۆ زیاتر لە ٢٨٣ ملیۆن دۆلاری بە نرخی فەرمی فرۆشتووە. لە ئێستاشدا لە بازاڕەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بەرامبەرە بە ١٤٩ هەزار و ٦٠٠ دینار.

بەهۆی فراوانبوون و بەرزبوونەوەی ئاستی مەترسی جەنگی ئێران و ئیسرائیل نرخی دۆلار بە رێژەدی ٢٪ بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە دیوە و لە ئێستاشدا ١٠٠ دۆلار بەنزیکەیی لە ١٥٠ هەزار دیناردا مامەڵەی پێوەدەکرێت.

دوای ئەوەی نرخی نەوت بەرزترین ئاستی ساڵی تۆمارکرد، لە ئێستادا لە نزمترین ئاستی خۆیدا ماوەتەوە و یەک بەرمیل نەوتی برێنت بە ٧٧ دۆلار و ٣٦ سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت.

چاوگێک لە وەزارەتى دارایی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، لە دوو رۆژى داهاتوودا مووچەى مانگى حەوت دەنێردرێت و بەغدا داواى پوختەى راژەى فەرمانبەران دەکات و تائێستا هەرێم نەیناردووە.

بۆ ئەمڕۆ بانکی ناوەندیی عێراق زیاتر لە ٢٧٩ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی فرۆشتووە، لە ئێستاشدا لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٨٥٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت بەراورد بەکاتی کردنەوەی بازاڕ لە ئەمڕۆدا ٤٠٠ دینار لە نرخەکەی دابەزیوە.

لە ئێستادا لەکاتی کردنەوەی بازاڕی دراوەکانی هەرێم نرخی ١٠٠ دۆلار بە ١٥٠ هەزار و ١٥٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت و ئەوەش بەراورد بە کاتی داخستنی بازاڕ لە رۆژی رابردوودا ١٥٠ دینار لە نرخەکەی بەرز بووەتەوە.

بە گوێرەی پێنوێنیی جیهانی، بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٦ دۆلار و ٦٨ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، ئەوەش بەراورد بە دوێنێ یەکشەممە، نرخەکەی جێگیرە.

نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاوی کردەوە، سەرۆک وەزیرانی عێراق فەرمانی کرد بە فراوانکردنی کارەکانی بەرهەمهێنانی نەوت لەپێناو زیادکردنی بەرهەمهێنانی غازی پەیوەست بە نەوت.

لەدوای بانگێشتکردنی پارێزگاری بانکی ناوەندیی عێراق بۆ لیژنەی دارایی پەرلەمان بۆ گفتوگۆکردن لەسەر نرخی دۆلار، پارێزگاری بانکی ناوەندی رایگەیاند، هەبوونی یەدەگی ئەو دراوانەی خواستی زۆریان لەسەرە دەبێتە هۆی هاوسەنگبوونی نرخی دۆلار لە بازاڕدا. لایخۆشیەوە سەرۆکی لیژنەی دارایی باسی لەوە کرد، سەقامگیری نرخی ئاڵوگۆڕی دراو کاریگەری راستەوخۆی لەسەر دارایی گشتی هەیە.

نرخی دۆلار لە بازاڕەکانی هەرێم بەردەوامە لە بەرزبوونەوە و لە ئێستادا ١٠٠ دۆلار بە ١٥٠ هەزار دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بە گوێرەی پێنوێنیی جیهانیی، نرخی ئۆنسەیەک زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا دوو هەزار و ٤٤١ دۆلارە. لە بازاڕەکانی هەرێمیش، بەراورد بە چەند رۆژی رابردوو، نرخی ئەو کانزا زەردە دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە.

ئەمڕۆ ١٠٠ دۆلار لە بازاڕەکانی هەرێمدا بەرامبەرە بە ١٤٩ هەزار و ٨٠٠ دینار، بەمەش نرخی دۆلار بەردەوامە لە بەرزبوونەوە.

کارگێڕی زانیاری وزەی ئەمریکا رایگەیاند، لە ماوەی هەفتەی رابردوودا تێكڕای هاوردەی نەوتی خاو بۆ ئەمریکا زیاتر لە پێنج ملیۆن بەرمیلی رۆژانە بووە، تێكڕای هەناردەکردنی نەوتی عێراق بۆ وڵاتەکە زیادی کردووە.

بە گوێرەی پێنوێنیی جیهانی، بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٦ دۆلار و ٨١ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، ئەوەش بەراورد بە دوێنێ شەممە، نرخەکەی جێگیرە.

چاوگێک لە وەزارەتی دارایی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، سبەی لیژنەیەک سەردانی هەرێم دەکات. بەپێی زانیارییەکانیش، لیژنەکە بۆ راهێنان کردن بە کارمەندانی وەزارەتی دارایی حکومەتی کاربەڕێکەری هەرێم بۆ ئامادەکردنی لیستی مووچە و وردبینیکردن لە داهاتەکان سەردانی هەرێم دەکەن.

وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند، بەگوێرەی داتاکانیان لە ماوەی نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا تێکڕای هەناردەی نەوتی عێراق ٦٠٠ ملیۆن بەرمیلی تێپەڕاندووە، کە زۆرترین هەناردە لە بەندەری بەسڕە و کێڵگەکانی ناوەڕاستەوە بووە.

چاوگێک لە حکومەتی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، وردبینی لیستی مووچەی مانگی حەوتی مووچەخۆرانی هەرێم تەواو بووە و بڕیارە لە دوو رۆژی داهاتوودا مووچەی سەرجەم مووچەخۆران بە هێزە ئەمنییەکانیشەوە رەوانەی هەرێم بکرێت.

دەستەی ئاماری تورکیا رایگەیاند، لە مانگی حوزەیرانی رابردوودا، عێراق پێنجەم هاوردەکاری کاڵای تورکیا بووە، بەوپێیەی بە بەهای ٨٥٣ ملیۆن دۆلار کاڵا و شتومەکی لە تورکیاوە هاوردە کردووە.

سەرۆکی کۆمەڵەی هەناردەکارانی سەوزە و میوە لە دەریای ناوەڕاست رایگەیاند، لە ماوەی شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵدا عێراق بە بەهای ١٩٩ ملیۆن و ٨٠٠ هەزار دۆلار میوە و سەوزەی لە تورکیاوە هاوردە کردووە و بەمەش رێژەی هاوردە لەلایەن عێراقەوە بەڕێژەی ٣٠٣٪ زیادی کردووە.

بە گوێرەی پێنوێنیی جیهانی، بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ٧٦ دۆلار و ٨٢ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، ئەوەش بەراورد بە دوێنێ هەینی، نرخی بەرمیلێک لەو زێڕە رەشە زیاتر لە سێ دۆلار نزمبوونەوەی بە خۆیەوە بینیوە.

بانکی ناوەندی لە هەفتەی رابردوودا، بە تێکڕا فرۆشی دۆلاری کەم کردووەتەوە، بەڵام رێژەی فرۆشی دۆلاری زیاد کردووە، بەجۆرێک، لەم هەفتەیەدا ٤٨ ملیۆن و ٧٥٠ هەزار دۆلاری بە شێوەی کاش فرۆشتووە، لەکاتێکدا هەفتەی رابردوو، ٤١ ملیۆن و ٣٠٠ هەزار دۆلاری بە شێوەی کاش فرۆشتبوو.

دەستەی ئاماری تورکیا رایگەیاند، لە مانگی حوزەیرانی رابردوودا، عێراق پێنجەم گەورەترین هاوردەکاری تورکیا بووە، بەوپێیەی بە بەهای ٨٥٣ ملیۆن دۆلار کاڵا و شتومەکی لە تورکیاوە هاوردە کردووە.

دوای بڕیارەکەی ئۆپیک پڵەس بۆ کۆتایی هێنان بە کەمکردنەوە بەرهەم، بەپێی پێنوێنی جیهانی نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت، ٧٩ دۆلار و ٩٦ سەنتە و بەراورد بە دوێنێ دابەزیوە.

رێکخراوی ئۆپیک پڵەس رایگەیاند، لە سەرەتای مانگی نۆوە دەستدەکەن بە کۆتایی هێنان بە کەمکردنەوەی بەرهەمی نەوت و بەشێوەیەکی رێکخراو ئەندامەکانی بەرهەمهێنان زیاد دەکەن.

بۆ مانگی حەوت نرخی یەک ئەمپێری مۆلیدەی ئەهلی لە هەولێر لەنێوان ١١ هەزار و ٢٥٠ دینار بۆ ١٦ هەزار و ٧٥٠ دینار دەبێت، لە دهۆکیش ١٧ هەزار و ٥٠٠ دینار دەبێت.

وەزیری دارایی عێراق رایگەیاند، بانکە فیدراڵییەکان ئامادەی بەبانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمن.

دەستەی خانەنشینی عێراق رایگەیاند، دەستیان کردووە بە دابەشکردنی مووچەی مانگی هەشتی خانەنشینانی مەدەنی و سەربازی.

بۆ ئەمڕۆ بانکی ناوەندیی عێراق زیاتر لە ٢٨٤ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی فرۆشتووە، لە ئێستاشدا لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٤٠٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بە گوێرەی پێنوێنیی جیهانی، نرخی نەوت و زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا بەرزبوونەتەوە.

ئاماژەکانی چارەسەرکردنی کێشەکانی مووچە لە بەغداوە روونن، ئەگەر حکومەتی کاربەڕێکەر گرفت دروستنەکات، سەرۆکی فراکسیۆنی نەوەی نوێ لە بە دواداچوونەکانیدا ئاشکرایکرد، بڕیارە لەم رۆژانەدا وەزارەتی دارایی عێراق بەیەک جار تەواوی موچەی وەزارەتەکان بخاتە سەر هەژماری هەرێم، لە ئێستادا تەنها واژۆی سەرۆک وەزیرانی عێراق ماوە.

بانکی رەشید رایگەیاند، بڕی ٢٠٠ ملیۆن دیناری عێراقی وەک قەرز دەدەنە ئەو هاوڵاتیانەی دەیانەوێت یەکەکانی نیشتەجێبوون بکڕن.

ئەمڕۆ ١٠٠ دۆلار لە بازارەکانی هەرێمدا بەرامبەرە بە ١٤٩ هەزرا و ٤٠٠ دینار بەمەش بەراورد بە دوێنێ کاتی کردنەوەی بازاڕ، ٤٠٠ دینار لە نرخەکەی بەرزبووەتەوە.

بە گوێرەی پێنوێنیی جیهانی، نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە، نرخی زێڕیش لە بەرزبوونەوەدایە.

بە گوێرەی راپۆرتێکی کۆمپانیایی بەبازارکردنی نەوتی عێراق"سۆمۆ" لە شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵدا، زیاتر لە ٦٠٠ ملیۆن بەرمیل نەوت هەناردەی وڵاتانی جیهان کراوە و لەو رێژەیەش ٨٪ـی هەناردەی ئەمریکا کراوە.

بە گوێرەی زانیارییەکانی پەیامنێری ئێن ئاڕ تی، لە سەرەتای هەفتەی داهاتوودا دەست بە داشکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم دەکرێت، بڕیاریشە مووچەی سەرجەم مووچەخۆران لە ماوەی هەفتەیەکدا دابەش بکرێت.

عێراق لە ماوەی حەوت مانگی رابردوودا چەندین رێکاری بۆ بەئەلیکترۆنیکردنی مامەڵە داراییەکان گرتبە بەر، لە ناویشیاندا پێناسی ئەلیکترۆنی هاوردەکردن و هەناردەکردن بوو، واتە لەمەودوا بازرگانانی ناوخۆ و بیانی لە رێگەی سەکۆیەکی تایبەتەوە مامەڵەکانیان ئەنجام دەدەن، ئەوەش دەبێتە هۆکارێکی گرنگ بۆ رێگریکردن لە سپیکردنەوە و بەقاچاخبردنی دۆلار.

بانکی بازرگانیی عێراق رایگەیاندووە، رێکاری یاسایی بەرامبەر هەر کەسێک دەگرنە بەر کە بەناوی بانکەکەوە لەڕێگەی ژمارە تەلەفۆن و پەیجی ساختە و بەکارهێنانی لۆگۆی بانکەکەوە، مامەڵەی فرۆشتنی دۆلار بە نرخی فەرمی ئەنجام بدات.

بەگوێرەی پێنوێنی بازاڕی جیهانی، ئەمڕۆ سێشەممە، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنتی جیهانی بە ٧٩ دۆلار و ٥١ سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت و بەراورد بە دوێنێ دووشەممە نرخەکەی نزیکەی دۆلارێک دابەزیوە.

بانکی رافیدەین رایگەیاند، لەژێر رۆشنایی رێنماییەکانی بانکی ناوەندی، بەردەوامن لە دابینکردنی دۆلاری کاش بۆ گەشتیارانی ناوخۆی عێراق و دەرەوەی عێراق. دەشڵێت، "پێویستە هەموو گەشتیارێک پێش گەشتەکەی سەردانی لقی بانکەکانیان بکات، بە پێچەوانە ناتوانێت دۆلاری کاش وەربگرێت".

وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند، وەزیری دارایی و شاندێکی بانکی نێودەوڵەتی بۆ گفتوگۆکردن لەسەر رێگاکانی زیادکردنی پاڵپشتییە داراییەکان لە بواری گەشەپێدانی ئابووری و کۆمەڵایەتی کۆبوونەوە.

پڕۆسەی دابەشکردنی مووچەی مانگی حەوتی وەزارەتەکانی عێراق لە قۆناغی کۆتاییدایە و تەنها چەند وەزارەتێکی کەم ماون مووچەکانیان دابەش بکرێت، چاوگێکیش لە وەزارەتی دارایی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، چاوەڕوان دەکەن لە زووترین کاتدا سەرجەم کێشەکانی پەیوەست بە لیستی مووچەی مانگی حەوتی مووچەخۆرانی هەرێمەوە چارەسەر بکرێن. دەشڵێت، "ئەگەر ئەمڕۆ کێشەکان چارەسەر بکرێن، پارەی مووچە دەنێرین".

بانکی ناوەندیی عێراق زیاتر لە ٦٣ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی فرۆشتووە کە بەراورد بە چەند مانگی رابردوو کەمترینە، لە ئێستاشدا لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٤٥٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بەگوێرەی پێنوێنی بازاڕی جیهانی، ئەمڕۆ دووشەممە، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنتی جیهانی بە ٨١ دۆلار و ٤٩ سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت و بەراورد بە دوێنێ یەکشەممە نرخەکەی لە نزمیدا جێگیرە.

لە ئێستادا نرخی دۆلار بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە دیوە و بە تێکڕاش ١٦ هەزار دینار جیاوازی هەیە لە نێوان نرخی بازاڕەکان و بانکی ناوەندیدا، لەو بارەیەشەوە راوێژکارێکی سودانی بە دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی راگەیاند، "ئەو جیاوازییە بەهۆی خواستی هاوڵاتیانەوە بۆ دۆلار دروست بووە".

وەزارەتی نەوتی عێراق کۆی هەناردەکردنی نەوتی بۆ مانگی حوزەیرانی رابردوو بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوە کرد، بەتێکڕا زیاتر لە ١٠٢ ملیۆن بەرمیل نەوتیان هەناردە کردووە.

بۆ ئەمڕۆ بانکی ناوەندیی عێراق زیاتر لە ٢٧٤ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش و حەواڵەی دەرەکی فرۆشتووە، لە ئێستاشدا لە بازاڕی دراوەکانی هەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ هەزار و ٤٥٠ دینار مامەڵەی پێوە دەکرێت و بەراورد بە کاتی کردنەوەی بازاڕ لە دوێنێدا نرخەکەی بەرز بووەتەوە.

ئەندامێکی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق بە دیجیتاڵ میدیای ئێن ئاڕ تی راگەیاند، بودجە بۆ پاراستنی ماف و خەرجی هەموو مووچەخۆرانە و بەتایبەتیش مووچەخۆرانی هەرێم. وتیشی، "مووچەخۆرانی هەرێم پێویستە دڵنیابن کە مافەکانیان بە پشتبەستن بە بڕیاری دادگای فیدراڵی پارێزراوە و هیچ لایەنیک ناتوانێت کێشە بۆ دابەشکردنی مووچەکانیان دروست بکات".

کارگێڕی زانیاری وزەی ئەمریکا رایگەیاند، لە ماوەی هەفتەی رابردوودا هەناردەکردنی نەوتی عێراق بۆ ئەو وڵاتە کەمی کردووە و بەتێکڕا ١٥٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە بووە.

ئەمڕۆ لە بازاڕەکانی جیهان پشووە، بەگوێرەی پێنوێنی بازاڕی جیهانی، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنتی جیهانی بە ٨١ دۆلار و ١٣ سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت و بەراورد بە دوێنێ شەممە نرخەکەی لە نزمیدا جێگیرە.

لە ماوەی شەش مانگی رابردوودا، بانکی ناوەندی چەندین چاکسازی لە سیستمی بانکیدا کردووە و بە دیاریکراویش چاکسازی لە ٣٣ بانکدا ئەنجام دراوە، کە بەهۆیەوە ژێرخانی ئابووریی بانکەکان ٢٥٠ بۆ ٥٠٠ ملیار دینار بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە.

وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند، دوو چەکی نوێی بانکی بە بڕی زیاتر لە یەک ترلیۆن دینار رادەگەیەنێت بۆ وەبەرهێنان لە بازاڕی دارایی (بۆرسە). دەشڵێت، " هاوڵاتیان دەتوانن وەبەرهێنان بەو چەکانەوە بکەن و مامەڵە کردن بە چەکەکانەوە هیچ باجێک نایگرێتەوە ".

ئەمڕۆ ١٠٠ دۆلار لە بازاڕەکانی هەرێمدا بەرامبەرە بە ١٤٩ هەزار و ٥٥٠ دینار بەمەش بەراورد بە کاتی داخستنی بازاڕ لە رۆژی پێنجشەممەدا گۆڕانکاری بەسەر نرخەکەیدا هاتووە و بەرزبووەتەوە.

بەگوێرەی پێنوێنی بازاڕی جیهانی، ئەمڕۆ شەممە، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنتی جیهانی بە ٨١ دۆلار و ١٣ سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت و بەراورد بە دوێنێ نرخەکەی زیاتر لە یەک دۆلار نزمبووەتەوە.

بەرپرسێکی باڵای وەزارەتی دارایی عێراق بە ئێن ئاڕ تی راگەیاند، هەرێم ئامادە نییە داهاتی ناوخۆ رادەستی بە‌غدا بکات و تەنها داهاتی دوو مانگی خاڵەسنوورییەکانی رادەست کردوون کە ١٥٥ ملیار دینار بووە کە ناکاتە ٥٪ـی داهاتەکەى، ئەوەش نیگەرانى حکومەتى عێراقى لێکەوتووەتەوە.

بانکی ناوەندی لەرێگای سەکۆی ئەلیکترۆنی و سیستمی چاکسازی بانکەکان بەردەوامە لە بەرزکردنەوەی ئاستی فرۆشی هەفتانە، هاوکات لە رۆژی ٢١ بۆ ٢٥ـی تەمموزی ئەمساڵ زیاتر لە یەک ملیار و ٣٠٠ ملیۆن دۆلاری فرۆشتووە.