سەردێڕ:

زانایان: گۆڕانی کەشوهەوا رووەکی زیانبەخشی لە دەریاکانی جەمسەری باکوور زیادکردووە

PM:03:11:21/09/2024

1004 جار خوێندراوەتەوە

بەپێی دەرئەنجامی دوایین ئەو توێژینەوانەی زانایان لە جەمسەی باکوری زەویدا ئەنجامیان داوە، گۆڕانی کەشوهەوا و گەرمبوونی زەوی کاریگەرییان کردووەتە سەر جۆرێتی و چەندێتی رووەکەکانی دەریاکانی جەمسەرەکە و رێژەی رووەکی زیانبەخش رووی لە زیادبوون کردووە.


وەزارەتی خوێندنی روسیا رایگەیاندووە، بەپێی ئەو توێژینەوانەی توێژەرەکانیان لە 'پەیمانگەی فێرنادسکی بۆ زانستی جیۆکیمیا و کیمیای شیکاری' ئەنجامیان داوە، گەمبوونی زەوی کاریگەریی کردووەتە سەر زیادبوونی رووەکی زیانبەخش و فیتۆپلانکتۆنەکان، کە رووەکی وردن و بەشێکی سەرەکی ئۆقیانووسەکان و ئاوی شیرین پێکدەهێنن و چەندین جۆر و قەبارەیان هەیە.

زیادبوونی فیتۆپلانکتۆنەکان زیانبەخشە و کەریگەریی لەسەر رەنگی دەریا و زەریاکان و زەویش دەبێت و هەروەها دەبێتە هۆی گۆڕینی تۆڕی خۆراکی زۆرێک لە زیندەوە دەریاییەکان. ساڵی رابردووش لە توێژینەوەیەکدا زانایانی ئەمریکا ئەوەیان خستەڕوو، بەهۆی زیادبوونی فیتۆپلانکتۆنەکانەکانەوە، لەماوەی ٨٠ ساڵدا رەنگی دەریا و زەریاکان و زەوی گۆڕاوە و شین هەڵگەڕاون.

فیتۆپلانکتۆنەکان بە چاو نابینرێن و لەسەر رووی دەریا و زەریاکاندا دەژین و ژیانی زۆرینەی زیندەرەوە دەرییاکانی پێوە پەیوەستە و کار لەسەر هەڵمژینی دووانە ئۆکسیدی کاربۆن دەکات و سەرچاوەی سەرەکی خۆراکە بۆ زەریاکان.

هەر لە توێژینەوەکەدا ئەوەش سەلمێنراوە، کە چڕی فۆسفۆڕ و نایترۆجین و ماددە ئەندامییەکان لە ئاوی دەریاچەکانی جەمسەری باکووردا بەرزبووەتەوە، ئاماژە بەوەشکراوە، چڕی سلیکۆنیش رووی لە زیادبوون کردووە و ئەوەش کاریگەریی لەسەر خولی بایۆجیۆکیمیایی دەریاکەدا هەبووە.

ئەو توێژەرانە باس لەوەدەکەن، ئەو گۆڕانکارییانەی بەسەر دەریاکانی جەمسەری باکووردا هاتووە کاریگەری خراپ لەسەر ژینگە جێدەهێڵن و هەڕەشەن بۆسەر بوونی ئاو لە سروشتدا، چونکە زیادبوونی ئەو ماددە و بەکتریا و رووەکانە ژەهر بە ئاوەکەدا بڵاودەکەنەوە.

ئەو توێژەرانە توێژینەوەکەیان لەنێوان ساڵانی ١٩٩٣ تاوەکو ٢٠٢٣ و لە زیاتر لە ١٠٠ دەریادا ئەنجامداوە، لەو ماوەیەشدا پشتیان بە هەڵسەنگاندی جیاواز و چەندین پێوەری جیاواز بەستووە بۆ گەیشتن بەو دەرئەنجامانە.













گەلەری