پارتی و یەکێتی: دوو لایەنی یەک تاوان

504 جار خوێندراوەتەوە

لە وتارێکی پێشوودا باسی قەیرانی حکومەتی ماوەبەسەرچوومان کرد، ئەو ناکۆکییە شەرعییە نێوان یاسا و واقیع کە تێیدا حکومەتێک بەبێ دەنگی پەرلەمان هەر رۆژە بڕیاری گەورە دەدات، بەڵام ئەمڕۆ، ساڵێک دوای هەڵبژاردن، ئێمە رووبەڕووی قەیرانێکی قووڵتر بووینەتەوە، قەیرانێک کە تێیدا لێدوانە توندەکانی پارتی و یەکێتی دەسەلمێنن کە ئامادە نین بەرژەوەندی حزبی بکەنە قوربانی لە پێناوی خەمی گشتی.

ئەمە چیتر قەیرانی حکومەت پێکنەهێنان نییە، ئەمە قەیرانی سیستەمێکە کە تێیدا دوو دەسەڵات بڕیاریان داوە کوردستان بکەنە دیلی ململانێی حزبی و ناوچەیی،لە کۆڕبەندێکی سیاسیدا لە دهۆک، کاک مەسعود بە روونی گوتی "باش بزانن هەڵومەرجی دوای هەڵبژاردن ئەو هەڵومەرجەی پێشوتر نییە”، مانای ئەوەی گەیاند کە پارتی چیتر بە هەمان مەرجە کۆنەکان ناچێتە دانوستان.

هیچ بەرپرسێکی یەکێتی لەم کۆڕبەندە ئامادە نەبوو، ئاماژەیەکی روون بۆ خراپی پەیوەندیان. لە هەمان کاتدا، وەزیرێکی پارتی لە بەغدا رایگەیاند کە پارتی کاندیدی دەبێت بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق. لە وەڵامدا، یەکێتی بە توندی کاردانەوەی نواند و هەڕەشەی کرد کە پێکهێنانی حکومەت لە هەرێم دەکاتە دیلێک بۆ بەدەستهێنانی سەرۆک کۆمار.

زمانی زبر و دەرهێنانی ئێسک و پڕوسکی مێژووی یەکتر لە کۆتا رۆژەکانی هەڵبژاردندا هەموو سنوورەکانیان بەزاند. سەرۆکی یەکێتی هیچی تێدا نەهێشتەوە، لە بەرامبەریشدا فازڵ میرانی بە توندی وەڵامی دایەوە و ئێسک و پڕوسکی مێژووی لایەنی بەرامبەری هەڵتەکاند. جۆرێک وا لە یەکتری هاتنەدەنگ، تا گەیشتە ئەوەی مۆری جاشایەتی و خیانەت لە تەوێڵی یەکتر بدەن.

ئەم لێدوانە توندانە دانپێدانانی فەرمین بە شکستی دیموکراسی لە کوردستان. لە هەڵبژاردنەکانی ساڵێ پار پارتی ٣٩ کورسی بەدەستهێناوە و یەکێتی ٢٣ کورسی، هەردووکیان دەزانن کە ئەگەر پارتی هەموو ١٠٠ کورسی بەدەست بهێنێت، هێشتا ناتوانێت فەرمانێک لە سلێمانی جێبەجێ بکات، هەروەک ئەگەر یەکێتی هەموو ١٠٠ کورسی هەبێت، هێشتا ناتوانێت بڕیارێک لە هەولێر بسەپێنێت.

ئەمە مانای ئەوەیە کە دەسەڵاتی راستەقینە لە دەنگەکانەوە نایەت، بەڵکو لە کۆنتڕۆڵی هێزی چەکدار و دابەشبوونی جوگرافییەوە دێت. دوو ئیدارەیی راستەقینە بووەتە راستی: پارتی لە هەولێر و دهۆک حوکم دەکات، یەکێتی لە سلێمانی و هەڵەبجە. هەردووکیان بە یەک ئاڵا، بەڵام دوو سیستەم، دوو هێز، دوو ئیدارەیان هەیە. تاوانی یەکێتی لەمەدا زیاترە، زیاتر لە یەک ساڵە بە ئەنقەست قەیرانی درێژکردووەتەوە، چاوەڕوانی هەڵبژاردنەکانی عێراقی کردووە، بۆ ئەوەی لەگەڵ پارتی لەسەر پاکێجێکی گەورە دانوستان بکات: سەرۆک کۆماری عێراق، سەرۆکایەتی هەرێم، سەرۆکایەتی حکومەت، سەرۆکایەتی پەرلەمان، وەزارەتەکان. ئەم ستراتیژییە بە دارەدەستی ئێران و لایەنە شیعەکانی عێراقی ئەنجام دەدرێت. پەیوەندییە مێژووییەکانی یەکێتی لەگەڵ تاران وایکردووە زیاتر گوێ لە تاران و بەغدا بگرێت لە هەولێر، سەرۆکی یەکێتی نوێ، سەرەڕای کەمی ئەزموون، دەوروبەری خۆشی خاڵی کردووەتەوە لە ئەقڵی بە ئەزموون. ئێران بەرژەوەندی خۆی لە درێژەپێدانی قەیرانی کوردستاندا دەبینێت، چونکە کوردستانێکی لاواز و دابەشکراو هەڕەشەیەکی کەمترە بۆ تاران. بەڵام تاوانی پارتیش کەمتر نییە، دوای سەرکەوتنەکەی لە عێراق، کە زیاتر لە یەک ملیۆن و سەد هەزار دەنگی هێناوە، پارتی غروورێکی حزبی لە دەسەڵاتی گرتووە کە وایکردووە پێداگریی لەسەر ئەوە بکات کە دەتوانێت بەبێ یەکێتی حکومەت پێکبهێنێت.

پارتی خۆی وا دەبینێت کە تاکە مەرجەعی کورد و دێرینترین حزبی کوردایەتیە، سەرەڕای ئەوەش ئەنجامی هەڵبژاردنەکان لە بەرژەوەندی ئەودایە. هەڕەشەکانی بۆ کاندیدکردن بۆ سەرۆک کۆمار نیشانی ئەوە دەدات کە پارتیش وەک یەکێتی، بەرژەوەندی حزبی لە پێشینەی خەمی گشتی داناوە. لە جیاتی ئەوەی سەرکەوتنەکەی بەکاربهێنرێت بۆ بەهێزکردنی پێگەی کوردستان، وەک کارتێکی گوشار بەکاری دەهێنێت بۆ زاڵبوون بەسەر یەکێتیدا.

لێرەدا پرسیارێک دێتە پێشەوە: ئەگەر سەرۆک کۆمار دەسەڵاتی تەشریفاتییە، بۆچی ئەوەندە شەڕی لەسەر دەکەن؟ وەڵامەکە روونە، ئەم ململانێیە لەسەر سیمبۆل و پێگەی حزبییە. بۆ هەردوو حزب، ئەم پۆستە نیشانەی ئەوەیە کام لایەن بەهێزترە، کام دەتوانێت ئیرادەی خۆی بسەپێنێت.

نیشتیمان بووەتە قوربانی ململانێیەکی حزبی کە تێیدا سیمبۆل لە واقیع گرنگترە. هاوسەنگی سیاسی لە بەغدا گۆڕاوە. گروپی سەدر بەشداری نەکردووە، گروپە نزیکەکانی ئێران دەنگیان زیادکردووە، محەمەد حەلبووسی کورسی زۆری بەدەستهێناوە. ئەمە مانای ئەوەیە پێگەی پارتی کەمێک لاوازتر بووە، پێگەی یەکێتی کەمێک بەهێزتر بووە. بۆیە یەکێتی ئێستا سەقفی داواکارییەکانی زیادکردووە. بەڵام ئەوەی زیاتر جێگای سەرنجە، ئەو پەیامە بێدەنگەیە کە خەڵک ناردیان. لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا نزیکەی ٤٨٪ بایکۆتیان کرد یان دەنگیان بە هیچ لایەنێک نەدا. ئەم دەنگانە پێیانوایە نە ئۆپۆزسیۆن و نە دەسەڵات وەڵامی پرسیارەکانیان نەداوەتەوە.

خراپترین دۆخ لە سیاسەتدا بێهیوابوونی خەڵکە. پەیوەندی راستەوخۆی ئەم بایکۆتە بە ململانێی پارتی و یەکێتی لە کوردستانەوە هەیە. خەڵک دەبینێت یەک ساڵ و سێ مانگ دوای هەڵبژاردن، هێشتا حکومەت پێکنەهاتووە، لێدوانە توندەکان بەردەوامە، کوردستان کراوەتە دیلی ململانێ، نە مووچە دەدرێت و نە خزمەتگوزاری باشە.

ئەم بایکۆتە پەیامێکی روونە: خەڵکی کوردستان دەبینێت دەنگدانیان گۆڕانکاری نەهێناوە. ئەمە پرسیارێک دادەنێت: ئەگەر لە کوردستان ناتوانن بگەنە رێککەوتن، لە بەغدا کە ململانێ فرەڕەهەندترە چی چاوەڕوان دەکرێت؟ بۆیە ئەو ٤٨٪ بایکۆتە تەنها رەتکردنەوەی لایەنە سیاسییەکانی بەغدا نییە، بەڵکو ئاکامی راستەوخۆی ململانێی پارتی و یەکێتی لە کوردستانە. جێگای سەرنجە کە لە هەڵبژاردنەکانی عێراقدا کورد کورسیەکی کەرکووکی لەدەستدا، شکستێکی گەورە بۆ هەموو لایەنەکان. لە جیاتی کۆبوونەوە لەسەر ئەجێندایەکی هاوبەش، پارتی و یەکێتی هەڕەشە لە یەکتر دەکەن. ئەمە نیشانی ئەوە دەدات کە بەرژەوەندی حزبی لە هەردوو لایەن لە خەمی گشتی زاڵترە.

هەموو میللەتێک لە کاتی شکست ناکۆکییەکان دەخەنە لاوە، بەڵام لە لای کورد پێچەوانەیە. ناکۆکیە ناوخۆییەکان هەمیشە فاکتەری بێهێزیی پێگەی کورد بووە. ئەم دوو دەسەڵاتە کاتێک رەخنەیان لێ دەگیرێت، یەکسەر قەڵغانی کوردایەتی بەکاردەهێنن. بەڵام با روون بین، رەخنەگرتن لە پارتی و یەکێتی دژایەتی کورد نییە، بەڵکو بەرگری لە ژیانی هاووڵاتیانە. کوردایەتی راستەقینە بە کردار دەسەڵمێندرێت: بە دانی مووچە، بە دابینکردنی خزمەتگوزاری، بە پارێزگاری لە خاک، بە پێکهێنانی حکومەتێکی یەکگرتوو و نەمانی دوو زۆنی زەرد و سەوز. هەردوو لایەن بەرپرسیارن، هەرچەندە شێوەی تاوانەکانیان جیاوازە.

پارتی تاوانبارە بە هەڕەشەی حکومەتی تاکەحزبی و غروورێک کە پێداگریی لەسەر داواکارییەکانی زیادکردووە. یەکێتی تاوانبارە بە دارەدەستی ئێران نیشتیمان کردووەتە کارتی گوشار و بە ئەنقەست قەیرانی درێژکردووەتەوە. هەردووکیان کوردستانیان کردووە بە گۆڕەپانی ململانێی ناوچەیی، هەردووکیان بەرژەوەندی حزبی لە پێشینەی بەرژەوەندی نیشتمانیدا ناوە. یەک ساڵ و سێ مانگ تێپەڕیوە، خەڵک دەنگی داوە بۆ گۆڕانکاری.

ئێستا کاتی ئەوەیە بە دەنگێکی بەرزتر بڵێین: ئەمە چیتر قبووڵ ناکرێت. یان ئێستا حکومەتێک پێکدەهێنن کە بەرژەوەندی خەڵکی تێدا بێت، یان دڵنیا بن ئەم نەوەیە تەواو ئومێدی دەبڕێت. بەسە لە بەدیلگرتنی چارەنووسی میللەتێک بۆ ململانێیە حزبییە قێزەونەکانتان. چارەسەر تەنها لە رێگەی گۆڕانکاری ریشەییەوە دەست دەکەوێت: رێکخستنەوەی سیستەمی سیاسی هەرێم، دامەزراندنی دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ، پێشەنگی دانی مافەکانی هاووڵاتیان، دەرچوونی کۆنتڕۆڵی هێزی چەکدار لە دەستی حزبەکان، و لەناوچوونی دوو زۆنی زەرد و سەوز.

هەرێمی کوردستان لە قەیرانێکی مەترسیداردایە، بەڵام ئەمە قەیرانی دەسەڵات، ڕەفتار و بیرۆکەیە. گەلی کورد پێویستی بە سیستەمێکی نوێ هەیە کە تێیدا دەسەڵات بگۆڕدرێت و بخرێتە ژێر کۆنتڕۆڵی راستەقینەی هاووڵاتیان. پێشەنگی دانی بەم کێشانە یەکەم هەنگاوە بۆ چارەسەری راستەقینە.