مانیفێستی نەرم

804 جار خوێندراوەتەوە

بەدریژایی مێژووی مرۆیی، هەردەم دەسەڵاتداران، سیاسیەکان بڕیاڕی شەڕەکانیان داوە و هەردەمیش میلەتان و نەتەوەکان لەرێی کلتور و پەیوەندیە کلتوریەکانەوە کاریان لەپێناو ئاشتیدا کردوە، لەپێناو هێنانەکایەی رۆژێکی باشتر بۆ گشت مرۆڤایەتی.

لە کوردستان و جیهانیشدا ئەوەی روودەدات بریتیە لە هەژمونی سیاسەت بەسەر هەموو کایە و سێکتەرەکانی ژیانەوە بەگشتی، بەتەنها ئێمە وئێرە نیە، مەسلەکە کەمێک گشتگیرترە، بەڵام لەراستیدا کۆمەڵی کوردی زیاتر و زۆر زیاتر لەدوایە لە پەرەپێدانی خۆی و زیاتر سەرقاڵە بەوەی کە ئایا سیاسیەکان چی دەکەن، بەجۆرێک پێویستمان بەوەیە ئیستێک بکەین و سەیرێکی پاشخانی ئەم چەند ساڵەی پێشوو بکەین، کە ئایا بەراستی، کەی کاتی کلتور و هونەرە، ئایا رەنگرێژانی سیاسی ئەم هەرێمە فیدراڵە بیرێکی جدیان لە پەروەدە و پەرەپێدانی کلتوری بە پلانی ستراتیژی و درێژخایەن کردۆتەوە؟ ئایا بەراست کاتێکی دەستنیشانکراو هەیە کە ئێمە چاوەڕێی ئەو کاتە بین و دەوڵەت یان دامەزراوەکانی دەوڵەت بیر لەوە بکەنەوە کە ئایا بەراست لە بواری پەرەپیدانی کلتوریی ئێمە چیمان کردوە؟ یان لانی کەم هیچ پلانێک لە ئارادا هەیە کە چی دەکەین؟ چۆن نەوەکانمان پەروەردە بکەین بەسودوەرگرتن لە هونەرو هێزی نەرم و گشت کایە کلتوریە جیاوازەکان بە وەرزش و پیشەوەریشەوە.

کلتور ئامراز نیە بەڵکو خودی نۆرم و مانایە، کایەیەکی بەردەوامە و پرۆسەیەکی پلان بۆدارێژراوی نەوە دوای نەوەیە، کە لەرێگەیەوە مرۆڤ دەتوانێت هەستەکان و تواناکانی لەرێگەی پەیوەندی کلتوریەوە بۆ ئەوانی دی بگوازێتەوە و بەهەمان شێوەش فێری وانەی نوێ بێت دەربارەی کلتورە جیاوازەکانی دی، کە دەڵێین کلتور مەبەست لەسەرجەم ناوەندە هونەریەکان و داهێنەرانەکانی وەک فەرهەنگ و ئەدەب و سەرجەم کایە دەربڕینەکانی کە لەدێر زەمانەوە سەرچاوەی پەیوەندیە مرۆییەکان بووە بە سەرجەم سێکتەرەکانی وەک پیشەسازی وەرزش و پیشەسازی سینەما و پیشەشازی خۆراک و براند و چەندین رێگەی دیکە.

بەچاوخشاندنەوە بەپەیوەندیە کلتوریەکان و نێودەوڵەتیەکان دەبینین کە پێویستمان بەرێگەی نوێ و پلانی نوێ هەیە بۆ چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ بابەتە پەیوەندیدارەکان بەکلتورو فەرهەنگ بەگشتی، ئەوەی سیاسەت کردویەتی و دەیکات وەک نوێنەرایەتی کلتوریی لە گەیاندنی دەنگی گەلێک و کلتوری نەتەوەیەک بە دەرەوەی خۆی، بەتەنها کاری سیاسیەکان نیە، لەراستیدا ئەم کارە پێویستی بە کەسانی بوارەکە هەیە کە لەزانستی سیاسیدا بە کاراکتەری نادەوڵەتی ناودەبرێت، ئێمە بۆ نوێنەرایەتیکردنی کلتورمان پێوستمان بە هێزی نەرم و بە داهێنەران و بە هونەرمەندان و بەتواناکانی میلەتێک هەیە ، هەریەکەو لەبوارە جیاجیاکانی خۆیاندا نەک سیاسیەکان ودامەزراوەکانی حکومەت بە تەنها.

وەک چۆن کاری سەرەکی سەربازانی هەر وڵاتێک پاراستنی ئاشتی و ئارامی و سەربەخۆیی وڵاتەکەیانە لەهەر هەرەشەیەکی ناوخۆیی و دەرەکی، کە ببنە هۆی تێکدانی ئارامی وڵاتەکەیان، بەهەمان شێوە، کلتورکارەکان وداهێنەرانی بواری ئەدەب و هونەر بازاڕی کاری داهێنەرانە، سەربازانی پاراستنی ناو و کلتور و ناوبانگی میللەتەکەیان و وڵاتەکەیانن چ لە دەرەوە و چ لە ناوەوە. بۆیە ئەرکی ئەوانیش کەمتر نیە لە ئەرکی پیرۆزی سەرباز و پێشمەرگەکانمان، بەڵکو گۆڕانکارییە نێودەوڵەتیەکان ئەوەمان پێدەڵێت، کە چیدیکە بونی سەربازی زۆر و تانک و تۆپ ناتوانێ پارێزەری ناوبانگی نەتەوەکان و وڵاتان بن، رێگاکانی جەنگان بۆ مافە نەتەوەییەکان گۆڕاون و ئێمەش بەم حاڵەی ئێستەمانەوە دوورین لەم گؤرانکاریانەو و دەمێکە بەجێماوین.

پاش ئەوەی کە چەندین کەس و لایەن و لە چەندین بۆنە و کاتی جیاجیادا هەوڵی باشترکردنی هەلومەرجی کلتوریی و هونەرییاندا، چ لەڕێی کۆنگرەو کۆنفرانسی تایبەتمەند، بەداخەوە حکومەت بە بیانوی ئەوەی (جارێ کاتی کلتور نیە)، وەڵامی نێگەتیڤی لەم بارانەوە داوەتەوە. ئێستە ئیدی کاتیەیتی لەخۆمان بپرسین داخۆ کاتێک هەیە بۆ بیرکردنەوە لە پلانی کلتوریی و داهێنان لەهەرێمی کوردستان و عێراقدا بەگشتی؟ ئایا بەراستی ئێمە جەنگە گەورەکانمان بریتیە لە دابینکردنی مووچە و بودجە، ئایا مانەوە لەم جۆرە دەستەبەرکردنانەدایە یاخود جی؟

هونەرو و فەرهەنگ زۆر دەمێکە پشتگوێدەخرێت، هەرکات هونەرمەندان و هونەردۆستان خوازیاری ئەنجامدانی کارێک یان پرۆژەیەکی خۆیان بوون، حکومەت رێگەی بەخۆی داوە کە بەهۆی کەمی یان نەبوونی بودجەی پێویستەوە، داوایان لێبکات کارەکە نەکەن یان دوایخەن، کەمترین جار توانیویانە بەفعلی پشتیوانی پرۆژەی هونەری و پلان و ستراتیژی کلتوری بکەن، بەداخەوە ئەو کاتانەشی کە ویستی هاوکارییان بوبێت بەهۆی بێ ستراتیژێکی رۆشن بەردەوامت نەبوە.

بروامان وایە کە موزیکمان دەبێ بە دەنگی بەرز گوێی لێبگیرێ… بۆ ئەوەی وەک خۆی ببیسترێ… هونەری نواندنمان کاتیەتی لە دونیادا ببینرێت. وێنە کێشراوەکانمان ئامادەن بۆ تەحەدای جیهانی.. ئێستە چیدیکە لەهەرکات زیاتر پێویستمان بە بازاڕی جیهانییە سینەمامان لەگەڵ بکات، ئێمە ئامادەین، کتێبە نوسراوەکانمان و توێژینەوە و نامەی دکتۆراکانمان دەبێ دەرەوەی خۆمان بیبیستن و بیبینن، دەتوانین لەزۆر روەوە هاوبەشی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بین، بەڵام سەرەکیترین بابەت لێرەدا دابینکردنی ئەو پلاتفۆرم و رێگایانەیە کە نەتەوەکەمان خۆی پێ بەیانبکات لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی.

لەراستیدا ئەم کارە لەسەر ئاستی تاکەکان و وەک هەوڵی تاکەکەسی، دەبینین کورد پێگەی زۆر گەورە لەسەر ئاستی جیهان بەرێوەدەبەن، وەزیرن، بازرگانن، پارلەمانتارن، داکۆکیکارن، یاریزانن، هونەرمەندی جیهانین، براوەی خەڵاتی نێودەوڵەتی گەورەن، ناو و ناوبانگن، هەموووان لەسەر ئەوەکۆکین کە کە پێویستە هەمان کار لەسەر ئاستی ناوخۆو دەرەوە زیاتر رێکبخرێت، یەک بخرێت، سەرەرای ئەوەی کە تواناکانمان گەشەپێبدەین و پەروەردەیانکەین، بەشداری بونیادگەرانەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بکەین، پێویستمان بە شوسناسێکە لەگشت کایە کلتوریەکاندا، لەبوارە ژیاریی و مرۆیەکاندا بمانپارێزێت بماناسێنێت، بیناسێنین.

بەبروای ئێمە هەموو کاتێک کاتیەتی کە زمانی داهێنان و دەستی داهێنان لە بوارە جیاجیاکانی کلتورو هونەر و پیشەسازیی داهێنەرانە و هێزی نەرم بەگشتی بکەینە گەورەترین چەکی جەنگانمان بۆ ناسنامەی نەتەوەیی و کەسیمان، ئەمەش هەمان ئەو کارەیە سیاسیەکان بە جۆرێکی دیکە پرۆسێسی دەکەن و ئەنجامی دەدەن، تەنها جیاوازی ئەوەوەیە، کە ئێمە لەرێگەی هێزی نەرم و هێزی داهێنەرانەمانەوە ئەم کارە دەکەین.

ئەو هێزەی کە بە هێزی نەرم یان سۆفت پاوەر ناودەبرێت ئەو سەربازانەن کە داهێنان دەکەن و لەرێی نیشاندانی تواناکانیانەوە لە بواری جیاجیادا دەبنە براند و ناوبانگی گەورە دێننەوە بۆ وڵاتەکەیان، داهاتی زیاتر، سەردانی زیاتر، بەرهەمی زیاتر، ئایندەی زیاتر بەرهەمدێنن.

هێزی نەرم ئەو داهێنانانە دەگرێتەوە کە پشتگوێخراون، ئەو توانایانەی کە وڕماون لەوەی کە ئایا بەراستی دامەزراوە فەرمییەکانی دەوڵەت وحکومەت ، پرۆژە و پلانێکیان نیە بۆ کلتور و فەرهەنگ لەم دەڤەرەدا، لەکاتێکا هێندەی نەوت و غاز توانای مرۆیی و داهێنەرانەش لەم سەرزەمینەی ئێمە هەیە، هیچی کەمتر نیە لەوانەی بازاڕی داهێنان لە گشت بوارە کلتوری و هونەریەکانەوە، چونکە پێمان وایە کلتور و فەرهەنگێک نیە باشتر بێ لەوانی دیکە، رەنگە جیاوازتربێت، بەڵام باشتر نیە.

پەراوێزخستنێکی زۆر نا لۆژیکیانە لە ئارادایە بۆ دواکەوتنی بواری فەرهەنگ و هونەری داهێنەرانە بە گشتی، لەکاتێکدا هەموان دەزانین؛ هەمیشە هێزی گەل و توانای داهێنانی راستەوخۆی گەل شوناسنامەیەکەی نەتەوەیی و سۆسیۆ ئەنترۆپۆلۆژی گرنگ دەبەخشێتە توانای سسیاسەکانیش بۆ پاڕێزگاریی زیاتر لەمافە نەتەوەییەکانمان.

میللەتێک خاوەنی چامەکانی سێ کوچکەی بابان و گۆران و بێکەسەکان و گونەیی و بەرەکات و کامکارەکان و خالقی و بیرکارو کایاو …هتد بێت، زۆ ئاسانتر بازاری بۆ دەکرێت لە دونیای دەرەوەدا، چونکە سەرجەم ئەو کەسانەی نوێنەرایەتی ئەم نەتەوەیەیان کردوە هەردەم بە چیرۆکەکانیانەوە گەشتونەتە ئەو شوێنەی لە بوارەکانی خۆیاندا لەئاستی جیهاندا ناوداربوون.

رێگەمان بدەن ئێمە نوێنەرایەتی بونیاتنانی ئەو پەیوەندیانە بکەین کە دەبنە بنەماکانی داهاتویەکی باشتر بۆ نەوەکانی داهاتوو و ئەوانەی ئێستەش.

دیپلۆماسی خەڵک و دیپلۆماسی کلتوریی رێک ئەو کایەیە کە پێویستە کاری زیاتری لەسەربکرێت و پلاتفۆرم و ریگاکانی گەیشتن بە بازاڕی کاری داهێنان لە ناوخۆ و دەرەوە باس و خواسی تایبەتی لەسەربکرێت، ئەمەش دەبێتە پردی پەیوەندی زیاتر لەنێوان کلتوری ناوچەکەو کلتوری گەلان، لەم رۆژگارەدا باشترین کارێک کە مرۆڤ بیکات بریتیە لە ناتوندوتیژی و پێکەوەژیان، قبوڵکردنی ئەوی دی و رای ئەوی دی، بۆیە لەرێی پلانی پەرەپێدانی کلتوریەوە زەمینەخۆشکەردەبێت بۆ سازان لەگەڵ هەموو ئەوانی دیدا، مێژوو یارمەتیدەرمانە کە بیسەلمێنن میلەتی کورد چەند ئامادە و کارایە بۆ ئاشتی و پێکەوەژیان، نمونەی زیاد لە پێویستمان لەبەردەستدایە کە ئەم راستیانە بسەلمێنێت.

لەرێگەی پرۆگرامی تایبەتی پەرەپێدان و و پلانی کلتوریی بەردەوام، کە بێگومان پێویستە هەمو کەرتەکانی گشتی و تایبەت و ناحکومی و نێودەوڵەتیەکان تێدا بەشداربن، هەموان پێکەوە دەتوانن لەچوارچێوەی کۆنفرانسێکدا کۆببنەوە و هەڵوێستە لەسەر بارگرانی کاری داهێنەرانەو پەرەپێدانی فەرهەگی لۆکاڵی بکەین. هەموو کاتێ کاتی ئاشتی و پێکەوە ژیانە و هیچ کاتێک کاتی جەنگ نیە، چونکە میلەتی کورد بەدرێژایی مێژوو زەدەی دەستی جەنگە و لەئاستی و ئارامیدا تەرەقی کردوە.

لێرەدابینراو و بیستراو و نوسراو و داهێنان رۆڵ دەبینێ نەک سەروەت وسامان، هێزی نەرم و داهێنان رۆڵ دەبینێ نەک سوپا و سالار و سوڵتان، ئەمە رێک ئەو شتەیە کە کورد زۆر باشە تێیدا و هێندەی وڵاتی خەونەکان (ئەمریکا) نەتەوەی جیاوازمان هەیە تەنها لە ناو کوردستانی باشور، سەرەڕایی فرە ڕەنگیەکانی سێ پارچەکەی دیکەی کوردستان و عێراقیش، زیاتر لە١٠ نەتەوە و کەمەنەتەوە لەسەر ئەم زەمینەی کە کوردستانی ناوە ژیاون و دەژین، پارێزراو بون و دەپاریزرێن.

تەنها لە شاری هەڵەبجە زیاتر لە پێنج ئاین و دینزای زۆر جیاواز، پێکەوە ژیاون و تەمەنێکیان لە دۆستایەتی و ژن و ژنخوازیش ئەنجامداوە، رەنگە ئەمجۆرە پێکەوەژیانە بکرێتە نمونەیەک بۆ بونیاتنانی کۆمەڵگەیەکی باشتر، بۆیە زمانی دیپلۆماسی کلتورە جیاوازەکان ئەو خاڵەیە کە ئێمە تێیدا باشین، بە خۆشحاڵیەوە ئەمەش دەتوانێ هەوێنی دیدارێکی ساڵانە بیت بۆ پەرەپێدانی ناوبانگی نەتەوەیی کورد، بۆ ریگەخۆشکردن بۆ چالاکتربونی نەتوەی کورد لەسەر ئاستی سانۆی روداوە جیهانیەکان و دەنگی کورد زوڵالتر ببیسترێت.

کورد وەک نەژاد نزیکە لە نەتەوەکانی دیکە، میوان نەوازەو زیاتر لەسەر دونای کراوەی بازاڕی کلتور و داهێناندا بوە، هەر ئەمەش زیندویەتی نەتەوەکە دەسەلـمێنێ نەک بە تەنها دیپلۆماسی سیاسی کە تاکو هەنوکە پارتەکان ئەنجامیدەدەن بە ناوی حکومەت. ئێستە ئیدی کاتی ئەوەیە پلان دانێین بۆ نوێنەرایەتی کلتوری، بەشێوەی رێکخراو و ستاندارد و ئاست بەرز، چ لە ناوەرۆک و چ لەفۆرمدا، کە بە خۆشحاڵیەوە وەک وتمان لەمەیانا دەوڵەمەندین و دەتوانین کاریگەریی زۆرمان لەسەر دەوروبەری خۆمان هەبێت.

رێگاکانی پراتیزەکردنی هێزی نەرم و دیپلۆماسی خەڵک و نەتەوە، خۆی لە چەندین لایەنی جیاجیادا دەبینێتەوە کە لەسەرو هەرەمەکەوە ناو و ناوبانگ و پاشخان و داهێنان دەبینین، رەنگە هەندێ جار سەرمایەدارێک و ساسییەکیشی تێدا بێت بەڵام بەگشتی ئەوە داهێنەرانی بازاری هونەرو و ئەدەب و کلتور و وەرزش و ئابوری و داهێنانن ئەم رێگایانە رۆشندەکەنەوە بۆ دواتری خۆیان، ئەمەش وادەکات نەتەوەکان و میلەتان و وڵاتان زیندوبمێننەوە.

دەمانەوێ سەرخەری هێزی نەرم بین، پاڵپشتی پلانی پەرەپێدانی بواری کلتور بین، لەم کارەماندا سورین، چونکە رێگاکان و ئامانج و میکانیزمەکانیشی وەک ناوی خۆمان شارەزاین، بە پاشخانی زیاتر لە سێ دەیە ئەزمون لەبوارەکانی داهێنان و بازارو کاری داهێنرانە، دەمانەوێ بەشداربین لەبونیاتنان و دابینکردنی هەل و بۆنە و کار و بەرهەم و داهێنانی باشتر و زیاتر و رێکخراوتر.

ئەم ئەرکە زۆر سەختە، گەر هەر لایەک بە تەنها دەستیباتێ، بەڵام هەموومان پێکەوە و بەهیوای داهاتویەکی باشتر، دەکرێ هاوکاربین بۆ بینینی رۆژێک کە زۆرترین سودمەند لە هەرپرۆژەو هەنگاوێکی دامەزراوەکان لەپێناو بەرژوەندی گشت و پەرەپێدانی گشتدا بێت، وابزانم ئەمە هەرگیز دوور نەبێت لەراستیەوە کە بگەینە ئەو ئامانجەی خۆشحاڵیی تاک ببێتە سەنتەری پێوەرەکان، وەک وڵاتانی پێشکەوتوی جیهان.

یەکێک لەهاندەرە سەرەکیەکان کە بیر لە پەرەپێدانی هێزی نەرم و داهێنان بکەینەوە، ئەوەیە کە دەتوانین رۆژگارێکی زۆر باشتر لەئێستە بێنینەئاراوە بە مەرجێک بڕوامان بە پلانی پەرەپیدانی کلتوریی درێژخایەن و بەردەوامی هەبێت، لەرێی کلتورەوە دەتوانین ژینگە پارێزتربین، ژیاندۆستربین، کۆمەڵ دۆستربین، بەگشتی مرۆڤدۆستتربین، هانماندەدات زیاتر جیاوازی و یەکدی قبوڵبکەین، کە ئەمەش دەکاتە کۆمەڵێکی ئارامتر و ژیانێکی باشتر لەبەرژەوەندی گشتدا، گومانم نیە کە ئەمە ئامانجی ئێوەشبێت دەتوانین پێکەوە ئەم کارە بکەین پێکەوە بیرکەینەوە، پێکەوە ئەنجامی بدەین. دڵنیام کە هەموومان بۆ ئارامتر هەوڵدەدەین تاکو بتوانین بەردەوام بین.