بۆچوونی ئەشعەرییەکان لەسەر ئیمان و تەکفیر

10556 جار خوێندراوەتەوە

بابەتی ئیمان یەكێكە لە بابەتە هەستیارەكانی ناو باوەڕ و عەقیدەی ئیسلامی، كە هەر لەمێژەوە دەمەتەقێ و كێشمەكێشی زۆری لەسەر كراوە لەلایەن و گروپ و تاقمە جیاوازەكانەوە. لەڕووی مێژوییەوە سەرهەڵدانی بابەتی باوەڕ(ایمان) دەگەڕێتەوە بۆ پاش ناكۆكیەكانی نێوان هاوەڵانی پێغەمبەر و دەركەوتنی گروپە جیاوازەكان. ئەوکاتەی موسوڵمانان دابەش بوون بەسەر چەند رایەك لەبارەی باوەڕەوە(ایمان)ەوە. بەشێوەیەک سەرەتا(خەواریج) باوەڕیان وابوو ئەو كەسەی كە موسوڵمان بێت و تاوانێكی گەورە ئەنجام بدات بێباوەڕ (كافر) دەبێت. لەولاشەوە (مورجیئەکان) پێیان وابوو كە ئەو کەسە باوەڕدارە و لەبازنەی ئیسلامەتیدا دەمێنێتەوە، چونکە کار و کردار و وتە هیچ کاریگەری لەسەر ئیمان نییە. (حەسەنی بەسری)یش کە یەکێک بوو لە پێشەواکانی سەردەمی خۆی پێی وابوو كە ئەو کەسە دووڕوو(منافق)ە. ئەبولحەسەنی (ئەشعەری) کە یەکێکە لە رابەرانی ئەشاعیرە و بیری ئەو ڕەوتە بەرفراوانە، لەم بابەتەدا زۆر هەوڵیداوە كە موسوڵمانان لە بێباوەڕ كردنی یەكدی دوربخاتەوە، هەوڵیداوە لێكتێگەیشتن دروست بكات و بۆ ئەم مەبەستەش بەڵگەی دەقی ئایەت و فەرموودەی هێناوەتەوە.(1)

لەیەکێک لە دەربڕینە بەناوبانگەکانیدا، ئەبولحەسەنی ئەشعەری دەڵێت، شاهیدی ئەوەم بۆ بدەن كە هەرگیز هیچ كەسێكم لە ئەهلی روگە(قیبلە) بێباوەڕ(كافر) نەكردووە.

فەلسەفەی باوەڕ لای (ئەشعەری)بڕوا هێنانە بەخودا بە دڵ. باوەڕدار باوەڕی هەیە و خاوەن باوەڕە(موءمن)ە، ئەگەر تاوانی گەورەش ئەنجام بدات. موسوڵمان بە تاوانی گەورە لە ئاین دەرناچێت. (ئەشعەری) پێی وایە كە هیچ رێگرییەك نیە لەوەدا كە لە كەسێكدا باوەڕ و دووڕویی كۆ ببێتەوە(فسق). لەکاتێکدا موعتەزیلەکان دەڵێن، ئەو کەسانە لە پێگەیەک دەبن لەنێوان باوەڕ و بێباوەڕیدا( المنزلة بین المنزلتین).(2)، بەڵام (ئەشعەری)ئەمە رەتدەكاتەوە. (3)

(ئەشعەری) لە وەڵامی ئەوەدا دەڵێت:" مەحاڵە بوترێت كە فاسق نە باوەڕدارە و نە بێباوەڕ (وەك قسەی موعتەزیلە). ئەگەر كەسی فاسق پێش دەركەوتنی حوكمی (فسق) باوەڕدار بوبێت و یەكتاپەرست بوبێت، ئەوە لێدەركەوتنی (زینا یان هەر تاوانێكی گەورە) پاش یەكتاپەرستیەكەی، باوەڕەكەی بەتاڵ ناكاتەوە (4).

هەروەها (ئەشعەری) باوەڕی وایە كەسێك كە تاوانی گەورە ئەنجام بدات ئەوە پاش مردنی كاری دەكەوێتە دەست خودا و پاداشت و سزای لای ئەوە. ئەگەر بیەوێت دەیخاتە ژێر بەزەییەوە و ئەگەریش بیەوێت سزای دەدات بە رێژەی تاوانەكەی و پاشان دەیخاتە بەهەشتەوە. یان بەپێی دەقی فەرموودە پێغەمبەر(د.خ)تكای بۆ دەكات.(5) (عن أنس بن مالك ، عن النبی صلی الله علیه و سلم قال:(شفاعتی لاهل الكبائر من أمتی)، تكاكاری من بۆ باوەڕدارەكانی ئومەتەکەمە كە تاوانی گەورەیان ئەنجامداوە. (6)

(ئەشعەری) زۆر خۆی لەوە پاراستووە كە بەرامبەرەکەی لە بازنەی ئاین دەربكات و بێباوەڕ (كافر)ی بكات. (زەهەبی)دەڵێت : "لەو بەسەرهاتەی كە چەسپاوە، سەرسام بووم پێی، (بەیهەقی)گێڕاویەتیەوە ئەوەیە كە (زاهیری كوڕی ئەحمەدی سەرخەسی)دەڵێت: كاتێك مردنی (ئەبولحەسەنی ئەشعەری)نزیك بویەوە، چومە لای لە ماڵەكەی خۆی لە (بەغداد).بانگی كردم و چومە لایەوە و پێی وتم :شاهیدی ئەوەم بۆ بدەن كە هەرگیز هیچ كەسێكم لە ئەهلی قیبلە بێباوەڕ(كافر) نەكردووە، چونكە هەمووان بۆ یەك مەبەست هەوڵ دەدەن و یەك پەرستراویان هەیە، بەڵام جیاوازی لە دەستەواژە و دەربڕینەكانیاندایە"(7).

ئەمە دەرخەری ئەوەیە كە (ئەشعەری) تەواو خۆی پاراستووە لە بێباوەڕكردنی موسوڵمانان و ئەهلی روگە(قبلە). ئەوەی پێویستە بوترێت ئەوەیە كە (ئەشعەری) كار و كردەوە(عمل)ی مرۆڤی نەخستووەتە بازنەی باوەڕەوە. بەڵام (خەواریج) كار و كردەوەی مرۆڤیان بە بەشێك لە باوەڕ داناوە. ئەگەر مرۆڤی باوەڕدار واز لە یەكێك لە كار(عمل)ەكان بهێنێت، ئەوە پێی بێباوەڕ دەبێت. یان ئەگەر كارێكی پێچەوانەی باوەڕ بكات، ئەوە بێباوەڕ دەبێت. بەڵام (ئەشعەری)پێی وایە كە باوەڕ پەیوەندی بە دڵەوە هەیە و مرۆڤی باوەڕدار بە كار و كردەوەیەك بێباوەڕ نابێت. كار و كردەوە بەشێك نیە لە باوەڕ. ئەمەش ئەوپەڕی خۆپاراستنە لە بێباوەڕكردن.

زۆر پێویستە لەسەردەمێكدا كە بابەتی تەكفیر جیهانی موسوڵمانانی تەنیوە، بگەڕێینەوە بۆ یەكتر قبوڵكردن و ئەو كلتورە(تراث) جوانەی موسوڵمانان و دوبارە وتە و گوفتاری ئەو کەسانە بخەینەوە روو كە لەگەڵ فرە رەنگی و فرە بۆچونیدا بوون.

___

سەرچاوەکان:

١- د.عبدالقادر محمود الحسین:امام اهل الحق (ابوالحسن الاشعری) ، ط1، المشرق للكتاب، (دمشق، سوریا-1431هـ/ 2001م). ص64- 65.

٢- لە مانای (المنزلە بین المنزلتین)دا لە جیاتی هەر شتێك هەر ماڵ و یاگەمان بەباش زانی بۆ ئەو مەوقیف و مەنزیلەی كە (موعتەزیلە) مەبەستیانە.

٣- الاب سهیل قاشا:المعتزلة ثورة فی الفكر الاسلامی الحر ، ط1، التنویر للطباعە و النشر، بیروت، لبنان-2010م).ص254.

٤- اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع.تحقیق:محمود غرابە، بدون عدد الطبعە، مكتبە المصریە، القاهرە –مصر (1965هـ).ص 75-76.

٥- د. عبدالرحمن بدوی: مذاهب الاسلامیین ، بدون طبعە ، دارالعلم للملایین، بیروت،بدون سنە الطبع . ج1/ص564.

٦- أبو داود:سنن ابو داود، تحقیق:محمد محی الدین عبدالحمید، باب الشفاعە، المكبتە العصریە، بیروت، ج3/ص236رقم الحدیث (4739).

٧- سیر اعلام النبلاء، دار الحدیث، (القاهرە -1427هـ/2006م). ج11/ص393.