ڕۆڵی لایەنە گەندەڵەکان لە فرۆشتنی نەوتدا

3200 جار خوێندراوەتەوە

ڕۆڵی لایەنە گەندەڵەکان لە فرۆشتنی نەوتدا، بەو پێیەی ئەم بابەتە پەیوەستە بە هەلومەرجی سیاسی و ئابووری و ڕووداوەکانی هەر وڵاتێکەوە.

بەڵام ڕەنگە گەندەڵی و گەندەڵکارانی ناو حکومەت و لایەنە سیاسییەکان ئاستێکی نزمی شەفافییەت و حوکمڕانی باشی لێبکەوێتەوە و بەمجۆرە دەتوانێت کاریگەری لەسەر فرۆشتنی نەوت و مامەڵەی هەناردەکردنی نەوت هەبێت و ڕەنگە دەستکاری نرخەکان بکرێت و پارە بەشێوەیەکی نادادپەروەرانە و گەندەڵانە دابەش بکرێت.

جگە لەوەش ڕەنگە هەندێک لایەنی گەندەڵ هەوڵی کۆنترۆڵکردنی هەناردەی نەوت بدەن و سەروەت و سامان بە شێوەیەک دابەش بکەن کە لەگەڵ بەرژەوەندی کەسی خۆیان بگونجێت لەسەر حیسابی بەرژەوەندی گەل و دەوڵەت.

بۆیە پێویستە دەوڵەتان و حکومەتەکان سیاسەتی توندی دژە گەندەڵی جێبەجێ بکەن و کاریگەری لایەنە گەندەڵەکان لە حکومەت و ئابووریدا کەم بکەنەوە و شەفافیەت و لێپرسینەوە لە هەموو قۆناغەکانی پرۆسەی فرۆشتن و هەناردەکردنی نەوت بەرز بکەنەوە.

سەبارەت بە زانیارییەکانی ئەم دواییەی کۆمپانیا نەوتییەکانی کەرکوک، و گرژییە ئەمنییەکانی ناوچەکە، ئەستەمە دەست بە زانیارییەکان بگات بەشێوەیەکی پێویست، بەڵام کێڵگەی نەوتی کەرکوک بە یەکێک لە کێڵگە نەوتییە گرنگەکانی عێراق دادەنرێت و لەلایەن کۆمپانیا نێودەوڵەتییە نەوتییەکانی وەک کۆمپانیای نیشتمانی نەوتی عێراق و کۆمپانیای جینکۆ بەڕێوەدەبرێت. کۆمپانیاکانی دیکەی وەک شیفرۆن، ئێکسۆن مۆبیل، تۆتال و بی پی، کار لەسەر گەڕان و پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکانی عێراق بە گشتی دەکەن. ئەوەش زانراوە کە پیشەسازی نەوت بڕبڕەی پشتی ئابووری عێراقە و سەرچاوەیەکی گرنگی داهاتی نیشتمانی پێکدەهێنێت.

گرنگترین کێڵگە نەوتییە گرنگەکان. لەنێو کێڵگە نەوتییە گەورەکانی کەرکوک بریتین لە:

یەک- کێڵگەی کەرکوک: دەکەوێتە نزیکەی ١٥ کیلۆمەتر لە باشووری ڕۆژهەڵاتی شاری کەرکوک، و یەدەگی زۆری نەوتی تێدایە ،کە دەگاتە ١٠ ملیار بەرمیل نەوتی خاو و ٧٥٠ ملیار پێ سێجا غازی سروشتی.

دوو- کێڵگەی جەمبور: باکووری ڕۆژهەڵاتی شاری کەرکوک، و یەدەگی تا سێ ملیار بەرمیل نەوتی خاو و شەش ترلیۆن پێی سێجا غازی سروشتی تێدایە.

سێ- کێڵگەی بای حەسەن: دەکەوێتە باشووری ڕۆژئاوای شاری کەرکوک، و یەدەگی تا ٢.٥ ملیار بەرمیل نەوتی خاو و پێنج ترلیۆن پێی سێجا غازی سروشتی تێدایە.

چوار- کێڵگەی باباگوڕگوڕ: دەکەوێتە باکووری ڕۆژئاوای شاری کەرکوک، و یەدەگی ٣٥٠ ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو و 2.5 ترلیۆن پێی سێجا غازی سروشتی تێدایە.

ئەم کێڵگە نەوتییە گەورانەی کەرکوک زۆر گرنگن ،بۆ ئابووری عێراق و ئابوری جیهانیی و چەندین کۆمپانیای گەورەی نەوت هەندێک لەو کێڵگانەدا کاردەکەن، وەک کۆمپانیای نەوتی باکوور..

لە کۆتاییدا دەڵێم نەوت نوێنەرایەتی سەرچاوەیەکی گرنگی داهاتی نیشتیمانی دەکات و ڕەنگە ئەم داهاتە کاریگەرییەکی زۆری لەسەر بێت بەهۆی تاڵانکردنی نەوتەوە. ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی دابەزینی گەشەی ئابووری وڵات و زیادبوونی قەرزی دەرەکی. و تێکچوونی ئاسایش و سەقامگیری وڵات، کە ناکۆکی لەسەر سەرچاوەکان دەتوانێت ببێتە هۆی پەرەسەندنی ململانێکان و توندوتیژی.

و کاریگەری لەسەر دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ لە وڵاتدا هەیە،

بۆیە دەکرێ بڵێین تاڵانکردنی نەوت ڕۆڵێکی کاریگەری هەیە لە دیاریکردنی ئایندەی وڵاتی پەیوەندیدار و لە دیاریکردنی چارەنووسی گەلەکەی و ئاستی ژیان و ژیانی کۆمەڵایەتییان.

ئەمە حاڵەتی لایەنە گەندەڵەکانی عێراق و هەرێمی کوردستانە.