لە پێداچوونەوەیەکی نوێدا بۆ ١٧ توێژینەوە، توێژەرانی زانکۆی کوینزلاندی ئوسترالیا بۆیان دەرکەوتووە، خاوەندارێتی پشیلە مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی شیزۆفرینیا دوو هێندە دەکات، کە ١٪ی دانیشتوانی جیهان تووشی دەبن.

بەپێی ماڵپەڕی "دەیلی مەیل"، تیمەکە شیکارییەکی ئامارییان ئەنجامدا بۆ توێژینەوەکانی ئێستا لە ١١ وڵاتەوە، لەنێویاندا ئەمریکا و بەریتانیا، کە لە ماوەی ٤٤ ساڵی رابردوودا بڵاوکراونەتەوە، بۆیان دەرکەوتووە ئەوانەی پێش تەمەنی ٢٥ ساڵی بەر پشیلە کەوتوون، ئەگەری تووشبوونیان بە شیزۆفرینیا نزیکەی دوو هێندە زیاترە.

لە توێژینەوەکەدا زاناکان گریمانەیان کردووە کە پێدەچێت پەیوەندییەکە بەهۆی مشەخۆریەکەوە بێت کە لە پشیلە ماڵییەکاندا هەیە بە ناوی Toxoplasma gondii، کە دەتوانێت لە رێگەی گازگرتن یان خراپکردنەوە بچێتە ناو جەستە.

ئەوان دەڵێن مشەخۆرەکە دەتوانێت بچێتە ناو کۆئەندامی دەماری ناوەندی و کاریگەری لەسەر گواستەرە دەمارییەکان لە مێشکدا هەبێت، ئەمەش دەبێتە هۆی گۆڕینی کەسایەتی و نیشانەکانی تێکچوونی دەروونی وەک شیزۆفرینیا.

یەکێک لە توێژینەوە ئەمریکییەکان کە لە پێداچوونەوەکەدا هاتووە، پشتی بە ٣٥٤ خوێندکار بەستووە، هیچ پەیوەندییەکی لە نێوان خاوەندارێتی پشیلە و نمرەکان لەسەر پێوەرێکی شیزۆفرینیا نەدۆزراوەتەوە.

بەڵام لە کاتی بەراوردکردنی ئەوانەی کە پشیلەیان هەبووە و ئەوانەی کە نەیانبووە، ژێر گروپە پێوەدراوەکان نمرەی بەرزتریان لە پێوەرەکانی شیزۆفرینیادا هەبووە.

پێوەرەکەی شیزۆفرینیا پرسیارنامەیەکە کە تایبەتمەندییەکانی شێوازی بیرکردنەوەی نائاسایی و ناڕێکخراو دەپێوێت، و بەکاردێت بۆ یارمەتیدانی دەستنیشانکردنی شیزۆفرینیا.

ئەزموونە دەروونییەکان لەوانەیە وەهم یان خەونبینین بن.

ئامارەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە نزیکەی ١٪ی دانیشتوانی جیهان تووشی نەخۆشی شیزۆفرینیا بوون کە نەخۆشییەکی درێژخایەن و توندی دەروونییە و کاریگەری لەسەر شێوازی بیرکردنەوە و هەستکردن و هەڵسوکەوتی مرۆڤ دەبێت، لەوانەیە وا دەرکەوێت کە ئەو کەسانەی تووشی شیزۆفرینیا بوون، پەیوەندییان لەگەڵ جیهانی راستەقینەدا لەدەستدابێت.

هۆکاری شیزۆفرینیا هێشتا درکی پێ نەکراوە و وا بیردەکرێتەوە کە تێکەڵەیەک بێت لە هۆکارە بۆماوەییەکان، ناهاوسەنگی لە کیمیای مێشک یان ئەگەری هەوکردنی ڤایرۆسی و تێکچوونی بەرگری لەش.

نیشانەکانی شیزۆفرینیا بەزۆری لە نێوان تەمەنی ١٦ بۆ ٣٠ ساڵی دەست پێدەکات، هەروەها لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا منداڵان تووشی نەخۆشی شیزۆفرینیا دەبن.

نیشانەکانی شیزۆفرینیا بەسەر سێ بەشدا دابەش دەکرێن: ئەرێنی، نەرێنی و مەعریفی، نیشانە ئەرێنییەکان ئەو تێکچوونانەن کە "زیاددەکرێن" بۆ کەسایەتی تووشبووەکە و بریتین لە خەونبینین، وڕێنە و تێکچوونی بیرکردنەوە.

نیشانە نەرێنییەکان بریتین لە ونبوونی کەسایەتی مرۆڤ و بریتین لە کەمبوونەوەی هەستکردن بە چێژ لە ژیانی رۆژانە و سەختی دەستپێکردن و پاراستنی چالاکییەکان.

نیشانە دەروونییەکان بریتین لە گۆڕانکاری لە یادەوەری یان لایەنەکانی تری بیرکردنەوە، لەوانە سەختی تەرکیزکردن یان گرنگیدان، تێکچوونی توانای تێگەیشتن لە زانیاری و بەکارهێنانی بۆ بڕیاردان.

توێژەرانی دیکە رەخنەیان لە پێداچوونەوەکە گرت و دەڵێن کە بە شێوەیەکی دروست هۆکارەکانی دیکەی لەبەرچاو نەگرتووە کە ئەگەری هەیە بەشداربن لە نەخۆشییەکە، وەک: پاشخانی ئابووری کۆمەڵایەتی و مێژووی خێزان.

بۆ نموونە، توێژینەوەیەکی بەریتانی دەریخستووە کە بەرکەوتن بە پشیلە لە منداڵیدا، لە نێوان تەمەنی ٤ بۆ ١٠ ساڵیدا، پەیوەندی بە سەرهەڵدانی گرفتی دەروونییەوە هەیە لە تەمەنی ١٣ ساڵیدا، بەڵام ئەنجامەکان بەردەوام نەبوون دوای رێکخستن بۆ گۆڕاوە جیاوازەکانی تر.